میرزای جلوه و امثال ایشان همین اشكال را به صورت مهم تری مطرح كرده اند. اینها
می گویند: ما نمی گوییم «فاعل حركت را ایجاد كرده و حركت رابط است» تا این
اشكالات شما وارد شود
[1]، بلكه همان طور كه شما می گویید «در میان جوهرها
جوهری وجود دارد كه متغیر و متحرك بالذات است و حركت به منزله لازم وجود
آن است» ما هم می گوییم: در میان وضعهای عالم وضعی وجود دارد كه متغیر و
متحرك بالذات است و جاعل، چنین وضعی را جعل كرده است. پس ما رابط را
حركت كه امری جامع است نمی دانیم، بلكه می گوییم: امری رابط میان متغیر و ثابت
است كه خودش ماهیتی از ماهیات است. از نظر قدما تنها امر ازلی و ابدی در عالم
كه هیچ وقفه ای در آن پیدا نمی شود، حركت فلك بوده. پس در عالم یك وضع متغیرِ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 699
ازلی و ابدی وجود دارد كه همین وضع، رابط میان [متغیر و ثابت و میان ] حادث و
قدیم است.
پس خلاصه اشكال این شد: ما نمی گوییم «فاعل، غیر متحرك را متحرك قرار
داده» تا اشكالات شما وارد شود، بلكه می گوییم: فاعل یجعلُ الوضعَ المتغیرَ
بالذات.
جواب این اشكال را در جلسه آینده عرض می كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 700
[1] - . مرحوم آخوند به رابط بودن حركت، اشكالات دیگری هم وارد كرده اند.