قبلا مثال می زدیم و می گفتیم آقایان در باب جسم و نیز در باب زمان چه می گویند؟
در تعریف جسم كه می گوییم «حقیقتی است ممتد در ابعاد ثلاثه» مقصودمان این
است كه جسمْ ممتد بالذات است؛ یعنی این گونه نیست كه جسمْ ذاتی داشته باشد و
صفتی غیر از ذاتش به نام امتداد، كه این صفت را به آن بخشیده باشند؛ یعنی این
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 706
طور نیست كه فاعلْ جعل الجسم اولاً ثم جعله ممتدّا، بلكه اصلا رابطه جسم و
امتداد به گونه ای است كه جعل جسم عین جعل امتداد است.
در باب زمان هم می گفتیم: این گونه نیست كه زمان یك حقیقتی داشته باشد و
یك كششی، و جاعلْ اول زمان را جعل كند بدون اینكه قبل و بعد داشته باشد، و بعد
آن را كش بدهد. اصلا این كش داشتن و امتداد داشتن و مقدم و مؤخر داشتن عین
حقیقت زمان است. جعل وجود زمان عین جعل تقدم و تأخرِ میان مراتب برای
زمان است؛ چون دو وجود در كار نیست.