بسم اللّه الرحمن الرحیم
فصل 32
فی انه لا یتقدم علی ذات الزمان و الحركة شی ء الاّ الباری عزّ مجده
این همان عنوانی است كه شیخ هم در مباحث طبیعیات شفا ذكر كرده. این بحث را
فلاسفه عنوان خاصی داده اند، شاید هم تعمد داشته اند كه این گونه عنوان بدهند،
برای اینكه آنچه كه در اینجا مقصود اینهاست برای بسیاری از افهام غیر قابل قبول
جلوه می كند، این است كه اصل مطلب را می گویند ولی مقصودشان واضح است. چه
می خواهند بگویند؟ خلاصه و روح حرفشان تحت عنوان «فی انه لا یتقدم علی
الزمان و الحركة شی ء الاّ الباری» مسأله قِدم زمان و مسأله قِدم عالم است. در باب
حدوث عالم اولاً دو مطلب است: یكی این كه آیا عالم حادث ذاتی است یا نه، و
دیگر اینكه آیا عالم حادث زمانی است یا نه؟ متكلمین میان حادث ذاتی و حادث
زمانی تفكیك نمی كنند، می گویند اگر شی ء حادث زمانی بود حادث ذاتی هم
هست، اگر شی ء حادث زمانی نبود و قدیم زمانی بود قدیم ذاتی هم هست، اینها از
یكدیگر تفكیك پذیر نیست، برای اینكه آنها مناط احتیاج به علت را حدوث
می دانند، می گویند اگر شیئی حدوث زمانی نداشته باشد بی نیاز از علت است، وقتی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 108
بی نیاز از علت شد می شود قدیم ذاتی. فلاسفه اینها را از یكدیگر تفكیك می كنند
روی این حساب كه مناط احتیاج به علت را امكان می دانند نه حدوث. بنابراین
می گویند ممكن است یك شی ء نیازمند به علت باشد و معلول و مخلوق باشد و در
عین حال قدیم زمانی باشد و در عین حال حادث هم باشد.