در باب حركت أینی هم بعضی حركاتِ مستقیم متضادند. قدما به دو جهت واقعی
قائل بودند و سایر جهات را اعتباری می دانستند. آن دو جهت واقعی و حقیقی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 361
عبارت بود از جهت فوق و جهت سِفل. می گفتند جهت «سفل» یعنی به سوی مركز
عالم كه مركز زمین است و جهت «فوق» جهت مخالف مركز عالم است كه همان
جهت محدّد الجهات (فلك اطلس) است. البته از نظر آنها فرقی نمی كرد ما در كجای
زمین باشیم؛ در هر نقطه از زمین كه باشیم جهت تحت ما به طرف مركز زمین است و
جهت رأس ما به طرف محدّد الجهات، و اگر فرض كنیم كسی در زیرِ زمین هم باشد
باز جهت فوق او جهت بالای سر اوست و جهت تحت او جهت مركز زمین است.
پس قدما فقط همین دو جهت را حقیقی و واقعی می دانستند و بین این دو هم نهایت
بُعد قائل بودند. آنوقت می گفتند اگر فرض كنیم جسمی از مركز زمین به سوی بالا
حركت كند
[1]و جسمی از محدّد الجهات به سوی مركز عالم حركت كند، این دو
حركتْ متضاد حقیقی اند، چون مبدأ و منتهای این دو حقیقتا متضادند. ولی اگر
جسمی از طرف فوق (نه از خود فوق) به سوی تحت (نه به سوی خودِ مركز عالم)
حركت كند و جسم دیگری هم از طرف تحت به طرف فوق حركت كند
[2]این دو
حركت را هم متضاد می دانستند
[3]؛ چون یكی از این دو از طرف فوق به طرف تحت
است و دیگری از طرف تحت به طرف فوق است.
[1] - . به قول حاجی چنین جسمی امكان وجود ندارد.
[2] - . مثل اینكه سنگی از این سقف به طرف سطح زمین حركت كند و سنگ دیگری از سطح زمین به طرف سقف حركت كند.
[3] - . [علی الظاهر مقصود این است كه این دو حركت را «كالمتضادین» می دانستند. ]