مستشكلان (یعنی ابوالبركات بغدادی و فخر رازی) گفتند: در این تناسبی كه شما در
این برهان ذكر كردید، اشكالی اساسی وجود دارد و آن این است كه شما این نكته را
مورد توجه قرار نداده اید كه حركت، بنفسه استدعای مقداری از زمان دارد؛ یعنی
حركت قطع نظر از هر معاوقی، مقدار معینی از زمان را اقتضا دارد و نقش معاوق این
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 589
است كه حد خاصی از سرعت و بطورا به حركت می دهد. بنابراین، هم معاوق در
سرعت نقش دارد و هم اصل حركت. اگر ما از اول فرض كنیم كه جسم متحرك، به
اعتبار اصل حركت مقداری زمان لازم دارد، این مقدار از زمان، میان جسم عدیم
المعاوق و جسم ذی المعاوق القوی و جسم ذی المعاوق الضعیف، مشترك می شود.
پس چون حركت از آن جهت كه حركت است استدعای زمان دارد، این سه جسم از
آن جهت كه حركت می كنند مقدار معینی از زمان را باید داشته باشند كه این زمان،
مشترك میان آنهاست. فرض كنید هر سه جسم برای طی مسافت یك كیلومتر، یك
ثانیه را به اقتضای اصل حركت لازم دارند. حال اگر جسم ذی المعاوق القوی برای
طی این مسافت، ده ثانیه لازم داشته باشد، یك ثانیه اش به اعتبار اصل حركت است
و نه ثانیه دیگر به اعتبار معاوق. آنوقت جسم ذی المعاوق الضعیف كه فرض این
است معاوقتش یك دهم جسم ذی المعاوق القوی است، یك ثانیه را به اعتبار اصل
حركت لازم دارد و یك دهم از نُه ثانیه را هم به اعتبار معاوقت. پس جسم عدیم
المعاوق این مسافت را در یك ثانیه طی كرده، جسم ذی المعاوق القوی در ده ثانیه،
و جسم ذی المعاوق الضعیف در یك ثانیه به علاوه یك دهم از نه ثانیه. بنابراین
لازم نمی آید كه مدت ذی المعاوق الضعیف و عدیم المیل متساوی باشد تا لازمه اش
این باشد كه وجود و عدم معاوق، علی السویه باشد، كه امری محال است.