این بحث در اینجا تمام شد. آنچه در این فصل مطرح شد اگر به عنوان فصل كه مسأله
اثبات مبدأ میل بود، نظر داشته باشیم مسأله خیلی مهمی نیست، ولی اگر به مسائلی
كه اینجا در ضمن مطرح شده (كه خود آن مسائل سزاوار این است كه مستقلا مطرح
شود) توجه داشته باشیم، می بینیم مسائل خیلی مهمی است. یكی همان مسأله
سرعت و بطوبود و دیگری مسأله معاوق، كه این دو مسأله به یكدیگر بستگی
دارند. آیا همان طور كه این آقایان می گویند، واقعا حركت همیشه تلاش است و
ناشی از تضاد میان دو نیرو است، یا حركت می تواند فقط ناشی از یك نیرو باشد؟
بنای علم امروز (مخصوصا در مسائل فیزیك) بر این نیست كه حركت ناشی از دو
نیرو است. البته حرف كسانی كه دیالكتیكی فكر می كنند و می گویند «حركت معلول
تضاد است» مقداری به حرف علمای ما نزدیك است ولی عین آن نیست و چیز
دیگری است. به هر حال طبیعیات امروز بر این اساس نیست كه حركت ناشی از
تضاد دو نیرو است و همیشه باید دو عامل وجود داشته باشد كه یكی اقتضای
حركتی را داشته باشد و دیگری مانع آن حركت شود و در جنگ میان این دو قوه،
حركت به وجود بیاید.
مسأله مهم دیگری كه در این فصل ضمنا مطرح شد این بود كه سرعت و بطورا
فقط معاوق تعیین می كند و بس.
خلاصه، این فصل از این نظر خیلی مهم است. ما ان شاء اللّه در درسهای بعد
هرقدر كه بتوانیم، راجع به این دو قسمت مهم بحث می كنیم تا ببینیم در مجموع چه
چیزی از آب در می آید.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 615