از اینها بالاتر مسأله حركت جوهریه است. در حركت جوهریه اصلا خود فرض مانع
مشكل است؛ چون مانع در رابطه اجزای عالم با یكدیگر فرض می شود. البته این،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 625
اشكال به حرف خواجه نیست، چون اصلا مسأله حركت جوهریه و حركت بالذات
چیز دیگری است كه طرح نكرده اند. سول این است كه آیا شما در حركت جوهریه
هم چنین حرفی می زنید؟ در حركت جوهریه نمی توان چنین گفت. خصوصا روی
نظریه مرحوم آخوند (و با توجه به تتمیم و تكمیل هایی كه ایشان با اشاره بیان
كرده اند و آقای طباطبایی به آنها تصریح كرده بودند) كه عالم طبیعت در مجموع یك
واحدِ به هم پیوسته است وتمام آن با یك حركت جوهری متحرك است، اصلا دیگر
نمی توان فرض مانع كرد؛ چون كل عالم یك واحد است و متحرك به یك حركت.
وقتی نتوان فرض مانع كرد، پس سرعت و بطوهم فرض نمی شود. وقتی سرعت و
بطوفرض نشود بحثهای اینجا را چگونه می توانیم تمام كنیم؟
خلاصه آیا می توان سرعت و بطورا در حركت جوهری هم فرض كرد، یا اینكه
سرعت و بطواختصاص به حركات عرضیه دارد؟ اینها مسائل مهمی است كه در
اینجا طرح نشده و ما باید ان شاء اللّه در آینده آنها را طرح كنیم.