بحثهای این كتاب در باب حركت تمام شد، ولی چند نكته هست كه باید آنها را
عرض كنیم.
نكته اول: می توان گفت در این كتاب در بیان مطالب راجع به حركت، نهایت
بی نظمی وجود دارد. باید اعتراف كنیم این كتاب مثل خیلی از كتابهای دیگر، آن
نظم معقولی را كه باید در بیان مطالب داشته باشد، ندارد. حال ما می خواهیم
فهرست وار یك نظم كلی به مطالب باب حركت بدهیم تا بعد خود شما بتوانید فصول
متفرقه ای را كه در این كتاب هست به یكدیگر ارتباط دهید، یا لااقل این زمینه در
شما وجود داشته باشد.
نكته دوم: بعضی مسائل قبلا مطرح شد كه قسمتهایی از آنها باقی ماند و ما در
لابلای صحبتهای خودمان وعده می دادیم كه در آخر این مباحث راجع به آنها بیشتر
بحث می كنیم. این مباحث را نیز باید تعقیب كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 680
ترتیب صحیح مباحث باب حركت:
بهتر است مباحث باب حركت، تحت عنوان «حركت و سكون» طرح شود
اما آنچه كه مربوط به نظم مباحث باب حركت است: اول باید ببینیم آیا بهتر است
مسائل باب حركت تحت عنوان «قوه و فعل» بحث شود (همان طور كه در این كتاب
است) یا تحت عنوان «حركت و سكون» ؟
طبق مسلك مرحوم آخوند كه نه تنها قوه و فعل را از عوارض موجود بما هو
موجود می دانند بلكه حركت را هم بنا بر حركت جوهریه از عوارض موجود بما هو
موجود می دانند، اصلا بهتر این بود كه بحث از اول تحت عنوان «حركت و سكون»
مطرح می شد و آنچه كه مربوط به قوه و فعل است مثل تعریف قوه و اقسام قوه انفعالی
و مانند اینها، جزء مبادی بحث قرار می گرفت. (این كه «چرا حركت و سكون از
عوارض موجود بما هو موجود است؟ » در محل خودش بحث كرده ایم. )