دیدید كه حاجی در این مورد اشكالی كرد و البته اشتباه را از نُسّاخ می دانست و شاید واقعا هم همین طور باشد. حاجی می گفت: «در این كتاب مرحله هفتم تحت عنوان «قوه و فعل» مطرح شده و مسائل حركت و سكون به مناسبت در ذیل قوه و فعل مطرح شده، ولی بعد تتمه احوال حركت و سكون به عنوان یك مرحله مستقل آمده» . این بود كه حاجی احتمال می داد این اشتباه اساسا از نساخ باشد و علت اینكه نساخ این كار را كرده اند این بوده كه آنها دیده اند اگر اینجا مرحله مستقلی دست و پا نكنند، جلد اول اسفار [1]9 مرحله می شود و 9 یك عدد شكسته است و باید حتما عشرةٌ كاملة درست بشود.

اتفاقا اینجا اشتباه از نساخ است. بله، در اصل ده مرحله بوده است، ولی مرحله دهم همین جلد دوم اسفارطبع قدیم، یعنی بحث مقولات است. خلاصه، بحث جواهر و اعراض كه همان بحث مقولات است، همان مرحله دهم است. در بعضی از نسخه های اسفاربه اول مباحث جواهر و اعراض كه می رسد نوشته «المرحلة» ، ولی اینكه مرحله چندم است ذكر نشده؛ این همان مرحله عاشره است؛ چنان كه در

مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 686

منظومه هم مباحث جواهر و اعراض جزء امور عامه است. جلد اول و دوم اسفار چاپ قدیم و جلد اول تا پنجم چاپ جدید، همه در امور عامه است و ده مرحله هم هست؛ یعنی اول جلد چهارم باید بنویسند «المرحلة العاشرة» كه این مرحله دو جلد چهارم و پنجم را دربر می گیرد. نساخ متوجه نبوده اند كه مباحث جواهر و اعراض جزء امور عامه است و خودش یك مرحله مستقل است و خیال می كرده اند امور عامه با بحث «اتحاد عاقل و معقول» پایان می پذیرد. آنوقت برای اینكه ده مرحله درست كنند یك مرحله را درهم شكسته اند و دو مرحله كرده اند [2].

[1] - . [چاپ سنگی. ]

[2] - . «ستة مراحل» هم [كه در اول كتاب آمده ] از اشتباه نساخ است. همچنین [آنجا] می گوید «المسلك الاول» ولی دیگر مسلك ثانی ای مطرح نشده است.