بعد مرحوم آخوند می فرماید: بعضی به این اشكال جواب دیگری داده و گفته اند:
وجود اشیاء به خاطر امكان ذاتی است ولی فنای آنها به دلیل عدم قابلیت وجود
نیست، بلكه به دلیل موانع و مزاحمات و مضادّات است. هرچه كه وجود پیدا می كند
قابلیت ادامه الی الابد را دارد و اگر چیزی باقی نمی ماند، به علت مزاحمات خارجی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 663
است؛ یعنی مرگها از درون اشیاء زاییده نمی شود، بلكه از بیرون اشیاء می آید
[1].
خلاصه، این خودش نظریه ای بوده و هست كه همان طور كه موجودات عالم
ماوراء طبیعت می توانند ابدی باشند، موجودات طبیعت هم می توانند الی الابد ادامه
پیدا كنند، ولی چون طبیعت، دارِ مزاحمات و تضاد است هیچ چیزی نمی تواند در آن
ابدی بماند. در طبیعت دائما علل مختلف روی یكدیگر اثر منفی می گذارند؛ مثلا در
ذات یك انسان امكان اینكه تا ابد باقی بماند هست، ولی انسان به این دلیل پیر و
فرسوده می شود و می میرد كه در عالم طبیعت دائما نیروهای مخالف حیات از بیرون
روی او اثر می گذارند.
بنابراین قوا از نظر قابلیت خودشان و از نظر فاعل، امكان بقاء الی الابد را
دارند، ولی علل خارجی همیشه در آنها اثر می گذارد و آنها را پیر و فرسوده می كند.
[1] - . ما این مطلب را مكرر بحث كرده ایم.