مرحوم آخوند جواب می دهد كه مطلب از این قبیل نیست
[1]. ایشان در باب مرگ
انسان هم می گوید: اگر فرض كنیم هیچ علتی از خارج برای مرگ انسان نباشد، از
درون اشیاء و از درون طبیعت، مرگ زاییده می شود و این به دلیل حركت جوهری
است. بنا بر حركت جوهری كه موجودات به سوی كمالی حركت می كنند و هر
حركتی غایتی دارد، اگر هم علتی از بیرون نرسد، وقتی كه حركت به غایت خودش
برسد
[2]مرگ این موجود می رسد و حركت از راه دیگری و در مسیر دیگری شروع
می شود.
خلاصه اگر در عالم قاسر و مانع و مزاحمی هم وجود نداشته باشد باز هم مرگ
و پایان پذیری در عالم وجود دارد. پس این گونه نیست كه همه مرگها و پایانها
معلول علل خارجی باشند به طوری كه اگر تزاحمها از عالم برطرف شود عالم
جاودانی شود.
این بحث تمام شد. در جلسه بعد اصل برهان را از نو بررسی می كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 664
[1] - . در سفر «نفس» در باب مرگ و علل مرگ، این مطلب گفته خواهد شد.
[2] - . به عقیده مرحوم آخوند غایت طبیعت تجرد است.