بعد مرحوم آخوند در یك «تتمّةٌ» به مطلبی اشاره می كند كه ما در اول بحث به آن
اشاره كردیم و آن این است: همه این بحث برای این بود كه اثبات كنیم در درون هر
جسمی اقتضای حركتی هست، حال یا اقتضای حركت مستقیم و یا اقتضای حركت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 613
مستدیر. اصلا مدعا در اینجا این است كه در درون هر جسمی قوه محركه ای كه در
آن، اقتضای حركت روی خط مستقیم یا منحنی است، وجود دارد؛ یعنی جسمی
وجود ندارد كه در درون آن اقتضای هیچ حركتی نباشد. همین را به اعتبار دیگر
«صورت نوعیه» می گویند. البته این، یك قسم از صورت نوعیه است. بحث صورت
نوعیه در این فلسفه
[1]اهمیت زیادی دارد؛ یعنی اگر نتوانیم صورت نوعیه را اثبات
كنیم، خیلی از مسائل این فلسفه بی مبنا باقی می ماند. مسأله صور نوعیه را مفصلا در
باب جواهر و اعراض در مبحث جواهر بحث كرده اند. پس مسأله صور نوعیه ارزش
فوق العاده ای دارد.
ولی آیا اثبات صور نوعیه منحصر است به اثبات مطلبی كه در اینجا گفتیم؟
یعنی آیا صورت نوعیه منحصر به مبدأ میل است؟ یا نه، اولا صورت نوعیه منحصر به
مبدأ میل مستقیم یا منحنی نیست، و ثانیا براهینی كه در باب صور نوعیه اقامه
می شود منحصر به برهانی كه در اینجا ذكر شد نیست. در واقع نتیجه این «تتمّةٌ» این
است كه اگر این مسأله ای كه اینجا در مورد آن بحث می كنیم اثبات نشود، جایی
خراب نمی شود. آنچه كه اگر اثبات نشود خیلی از مسائل ما بی مبنا می شود اصل
صورت نوعیه است، ولی اثبات صورت نوعیه تنها از این راه نیست، بلكه راههای
دیگری هم هست، و تازه خود صورت نوعیه هم منحصر به مبدأ حركت (آنهم
حركت انتقالی) نیست. صورت نوعیه یعنی هر قوه ای كه به جسم، نوعیت خاص و
اثر خاص بدهد. مثلا آتش اثر خاص دارد و آب نیز اثر خاص دارد. اثر خاص آتش
احراق است كه این اثر در آب وجود ندارد. این غیر از مسأله میل رو به بالای آتش
است و اگر مسأله میل رو به بالای آتش ثابت نشد این گونه نیست كه صورت نوعیه
ثابت نشده باشد. بله وقتی می خواهند بگویند «آتش طبیعتی غیر از طبیعت آب
دارد» از راههایی اثبات می كنند كه یكی از آنها این است كه آتش رو به بالا می رود و
آب رو به پایین، و یكی دیگر اینكه آتش یك سلسله آثار دارد و آب یك سلسله
آثار دیگر. پس اگر این مسأله كه در هر جسمی باید مبدأ میلی باشد، اثبات نشود
صورت نوعیه را از راههای دیگری می شود اثبات كرد، چه در جمادات و چه در
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 614
نباتات، و در نباتات
[2]بالخصوص در حیوان، و هرچه كه بالاتر بیاید خیلی بهتر
می شود اثبات كرد.
[1] - . [یعنی حكمت متعالیه. ]
[2] - . [ظاهرا در اینجا نباتات در مقابل جمادات و اعمّ از حیوان است. ]