پس اگر هم این مقدمات ثابت باشد، باز هم این مقدار ثابت می شود كه حركت بدون احدی المعاوقتین وجود پیدا نمی كند، اما اینكه هر دو را بتوانیم ثابت كنیم كار مشكلی است. یعنی اگر حركت بخواهد واقع شود، یا باید در ملأ باشد، كه در اینجا خودِ ملأ بیرون معاوق است، یا اگر در خلأ بود باید طبیعت شئ جنبه معاوقت داشته باشد. [بنابراین ] این برهان برای [خصوص ] باب خلأ می تواند تمام باشد، ولی برای اثبات وجود مبدأ میل [به طور كلی ] نمی تواند تمام باشد.

اما خود این مطلب كه «آیا واقعا هیچ حركتی بدون معاوق محقق نمی شود؟ » برای ما مسأله ای شد كه اگر برایش فصل جداگانه ای باز می شد ارزش داشت. ما باید درباره مقدماتی كه خواجه گفته، بیشتر تأمل كنیم.

[1] - . برخلاف آنچه كه حاجی می فرماید؛ چون حاجی برهان تناسب را كافی می داند ولی ما كافی نمی دانیم.

[2] - . ما باید روی این مقدمات كار و فكر كنیم.

[3] - . مثل جایی كه طبیعت شئ نوعی حركت را اقتضا می كند و ما می خواهیم در جهت خلاف اقتضای طبیعت، شئ را به حركت درآوریم.

[4] - . مثل ملأ بیرونی: هوا، قوه جاذبه و هزاران عائق دیگر كه شاید ما خیلی از آنها را نشناسیم.