مقدمه اول: قوه یا طبیعی است یا قسری. در قوه طبیعی (یعنی قوه ای كه در خود
متحرك، كامن است) شكی نیست كه متحرك كه محل قوه است متقدّر و محدود و
قابل انقسام است و قهرا قوه ای هم كه در آن وجود دارد به تبع محل، قابل انقسام
است. (این كافی نیست برای اینكه ثابت كند قوه از نظر اثر محدود است؛ چون ممكن
است كسی بگوید «بسیار خوب، قابل انقسام است، ولی از نظر اثر غیرمتناهی
است» . این فعلا یك مقدمه بود. )
مقدمه دوم: جسم صغیر و جسم عظیم كه از یك نوع و سنخ اند نمی توانند [از
نظر اثر] متساوی باشند؛ چون جسم صغیر به منزله جزء جسم كبیر، و قوه صغیر به
منزله جزء قوه كبیر است و محال است كه جزء و كل از نظر اثر، متساوی باشند
[1].
پس مقدمه دیگر این شد كه جزء و كل نمی توانند از نظر اثر مساوی باشند، بلكه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 634
همان نسبتی كه میان جزء و كل است میان آثارشان نیز هست. اگر جزء عُشر كل
است، اثرش هم عُشر اثر كل است.
همین قدر كه این نسبت برقرار شد، اثر جزء محدود است، قهرا اثر كل هم
محدود می شود.
[1] - . سؤال: [صدای شخص سؤال كننده مفهوم نیست. ]
استاد: این دو در جسمیت مساوی اند، نه در مقدار. جسمیت غیر از مقدار است. جسمیت یعنی بودن
شی ء به این حیث كه در آن، ابعاد سه گانه فرض شود. جسمیت ممكن است در ضمن یك مقدار كوچك باشد و ممكن است در ضمن یك مقدار بزرگ. اجسام در جسمیت مشترك اند ولی در مقدار متفاوت. «در مقدار» یعنی در یك عرَض، گو اینكه فرق این عرض با محلش مثل فرق بقیه اعراض با محلشان نیست و فرق جسم تعلیمی با جسم طبیعی به ابهام و تعیین است، ولی به هرحال آن جسمیت مشتركه، جسم طبیعی است نه جسم تعلیمی.