لهذا از اینجا دو نتیجه می گیرند: یكی اینكه خلأ محال است؛ چون خلأ یعنی جایی
كه هیچ معاوقی در كار نیست و اگر خلأ وجود داشته باشد حركت در آن ممكن است
و اگر حركت در خلأ ممكن باشد لازم می آید حركت در لا زَمان واقع شود و این
محال است. چیزی كه از وجود آن و وجود یك شی ء ممكن، امر محال لازم بیاید،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 573
خودش محال است؛ چون خودش منشأ استحاله است. (الان بحث ما در خلأ
نیست. )
[نتیجه دوم اینكه: ] جسمی كه هیچ مبدأ میلی در آن نباشد محال است؛ چون
اگر هیچ مبدأ میلی در آن نباشد و عدیم المیل باشد، به همین دلیلی كه در اینجا
گفته اند، باز هم لازم می آید سرعتش غیرمتناهی باشد و این محال است. البته قبلا
اشكالی به این حرف وارد كردیم كه: اگر گفتیم «حركت عدیم المیل در ملأ واقع
می شود» آیا باز هم محال لازم می آید؟ جواب این اشكال باشد برای بعد.
بنابراین تا اینجا رسیده ایم به حرف خواجه، و مرحوم آخوند هم آنچه می گوید،
از خواجه نقل می كند. البته بعدها باید حرف خواجه را بیشتر شرح بدهیم. بعد
می رسیم به ایرادی كه به تعبیر مرحوم آخوند «بعض اللاحقین» (یعنی بعض از
متأخرین از خواجه) به حرفهای خواجه كرده اند كه ظاهرا مقصودشان محقق دوانی
است. مرحوم آخوند این را هم به تفصیل ذكر می كند و بعد می خواهد از خواجه دفاع
كند. ما بعد از اینكه همه این حرفها را گفتیم، به نتیجه گیری نهایی می رسیم. باید
ببینیم كه بالاخره این حرف آقایان كه می گویند «در هر جسمی باید مبدأ میلی وجود
داشته باشد» درست است یا نه. همچنین ببینیم اینكه می خواهند از اینجا برای امتناع
خلأ نتیجه بگیرند درست است یا درست نیست.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 574