و اما نظریه خود حكما و فلاسفه؛ فلاسفه معتقدند كه در این طور حركات نه حركت
علت حركت است و نه جاذبه هوا و نه دافعه هوا، بلكه طبیعت خود متحرك، منشأ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 509
حركت است
[1]. ما در فصل بعد
[2]خواهیم خواند كه جسمِ مطلق وجود ندارد؛ یعنی
جسمی كه فقط جسم باشد و هیچ طبیعت نوعی مخصوص به خود نداشته باشد
وجود ندارد. «طبیعت» در كلمات فلاسفه همانی است كه منشأ آثار خاص جسم
است كه مثلا- به قول قدما- بعضی از جسمها را از بالا به پایین می آورد مثل خاك و
آب، و بعضی دیگر را از پایین به بالا می برد مثل آتش و هوا. این در مورد اجسامی
بود كه مبدأ میل مستقیم در آنها هست، اما آنهایی كه مبدأ حركت غیر مستقیم یا
حركتهای غیر أینی مثل حركت وضعی یا كیفی در آنها هست، إلی ما شاء اللّه است،
مثل حركتهایی كه در نباتات است.
این آقایان می گویند: وقتی شما ضربه ای بر جسمی وارد می كنید این ضربه شما
علتِ علت حركت است نه علت خود حركت؛ یعنی این ضربه روی آن طبیعت
خاصی كه همراه هر جسمی است، تأثیر می گذارد. اثر این ضربه این است كه طبیعت
را به شكلی درمی آورد و در آن اقتضایی ایجاد می كند كه این حركت را ادامه بدهد.
بنابراین وقتی شما سنگی را از بالا رها می كنید این، طبیعت سنگ است كه آن را
پایین می آورد، وقتی هم كه سنگ را به طرف بالا می اندازید باز هم طبیعت سنگ
است كه آن را بالا می برد، منتها طبیعت سنگ را اگر به حال خود بگذارید (یعنی: لو
خُلّی و طبعه) پایین می آید، اما اگر ضربه ای بر آن وارد كنید تغییری و اقتضایی در
آن به وجود می آید كه آن را به طرف بالا می كشد.
[1] - . شاید اصطلاح «حركت قسری» از همین نظریه پیدا شده باشد؛ یعنی این اصطلاحی است كه فقط با این نظریه تطبیق می كند نه با نظریه های دیگر.