بسم اللّه الرحمن الرحیم
فصل 12
فی أن مبادی الحركات المختلفة یمكن أن یجتمع فی جسم واحد أم لا؟ [1]
این فصل تحت این عنوان است: آیا مبادی حركات مختلف می تواند در شئ واحد
وجود داشته باشد؟
من مطلب را به این بیان عرض می كنم: اگر مقصود از این حركات مختلف،
اجناس حركات است، این [اجتماع مبادی، ] فی حد ذاته بلا مانع است؛ یعنی شئ
واحد می تواند در آنِ واحد، هم حركت جوهری داشته باشد هم حركت أینی، هم
حركت وضعی، هم حركت كمّی و هم حركت كیفی. البته در فلك (به اصطلاح قدما)
حركت جوهری و وضعی هست ولی حركت كمّی و كیفی و أینی معنی ندارد. اما در
طبیعت، همه این حركات می تواند در آنِ واحد موجود باشد.
بله، بعضی حركات هستند كه مبدأ هر دوتایشان نمی تواند در آنِ واحد در شئ
وجود داشته باشد. مورد اول- كه مرحوم آخوند آن را ذكر نكرده اند و حق این بود
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 500
كه روی مبنای خودشان آن را ذكر می كردند- این است: در طبیعت امكان ندارد مبدأ
دو میل مستقیمِ متضاد در شئ واحد وجود داشته باشد؛ مثل اینكه در یك عنصر در
آنِ واحد، هم مبدأ میل مستقیمِ رو به بالا وجود داشته باشد و هم مبدأ میل مستقیمِ
رو به پایین.
اما مورد دوم كه مرحوم آخوند هم آن را ذكر كرده اند این است: در طبیعت
امكان ندارد در شئ واحد در آنِ واحد، هم مبدأ میل حركت مستقیم
[2]وجود داشته
باشد و هم مبدأ میل حركت مستدیر؛ چون لازم می آید وقتی شئ می خواهد حركت
كند، در آنِ واحد از آن جهت كه مطلوبش هدفی است كه روی خط مستقیم است به
مطلوبش نزدیك شود و از آن جهت كه مطلوبش در جهت خط مستدیر است از آن
منصرف شود، و امكان ندارد شئ در آنِ واحد هم به سوی چیزی حركت كند و هم از
آن فرار كند.
[1] - . اسفار ج 3، ص 219 مرحله 8، فصل 12.
[2] - . قبلا عرض كردیم كه خط مستقیمی كه اینها می گویند، یا رو به بالاست و یا رو به پایین. ایـ- ن آقایان بـ- ه این كه خط افقی مبدأ داشته باشد قائل نیستند.