حركت مستدیره بر دو مورد اطلاق می شود: یكی بر حركت وضعی كه اصلا حركت
انتقالی نیست و دیگر بر حركت انتقالی روی خط منحنی. اینجا مقصود از حركت
مستدیره همان قسم دوم است؛ چون در قسم اول (یعنی حركت وضعی) بحث چنین
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 450
مطرح می شود: «آیا حركت انتقالی روی خط مستقیم با حركت وضعی تضاد دارند
یا نه؟ » و ما قبلا گفته ایم كه بین حركات مختلف الجنس كه در دو مقوله مختلف
هستند
[1]، تضاد نیست؛ چون اصلا وجه اشتراكی با یكدیگر ندارند.
پس آنچه قابل بحث است تضاد میان دو حركت انتقالی است كه یكی روی
خط مستقیم است و دیگری روی خط منحنی. می خواهیم ببینیم آیا همان طور كه دو
حركت روی خط مستقیم را كه یكی صعودی است و دیگری هبوطی، متضاد
می دانیم، دو حركت كه یكی روی خط مستقیم است و دیگری روی خط منحنی، نیز
متضادند؟ معلوم است كه هیچ ضرورتی ندارد كه حركت روی خط مستقیم و حركت
روی خط منحنی، از نظر ابتدا و انتها با یكدیگر تخالف داشته باشند و آنچه ابتدای
یكی است انتهای دیگری باشد، كما اینكه امكان دارد این دو حركت، از نظر ابتدا و
انتها تخالف داشته باشند. مثلا اگر شیئی از این طرف مسجد به آن طرف روی خط
مستقیم حركت كند و شی ء دیگری از همین مبدأ به همان منتها روی خط منحنی
حركت كند
[2]، در اینجا احتمال اینكه كسی بگوید «این دو حركت متضادند» خیلی
ضعیف است.
حال اگر یك حركت از مبدئی به منتهایی روی خط مستقیم باشد و حركت
دیگر از آن منتها به این مبدأ روی خط منحنی باشد چطور؟ آیا این دو حركت،
متضادند؟ این مثل این است كه بین تهران و قم یك جاده مستقیم وجود داشته باشد
و یك جاده غیر مستقیم (مانند كمربندی) ، در اینجا اگر اتومبیلی روی جاده مستقیم
از قم به تهران برود و اتومبیل دیگری روی جاده غیرمستقیم از تهران به قم بیاید، آیا
این دو حركت به اعتبار اینكه مبدأ و منتهایشان مختلف است، متضادند؟ اینجا باید
محل بحث باشد.
بنابراین مقصود از حركت مستدیره، حركت وضعی نیست و همچنین جایی كه
مبدأ و منتهای دو حركت یكی باشند، نیز محل بحث نیست. محل بحث جایی است
كه مبدأ و منتها متخالف باشند و مسیرها نیز مختلف باشند: یكی روی خط مستقیم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 451
باشد و دیگری روی خط منحنی.
[1] - . حركت در وضع، حركت در یك مقوله است و حركت روی خط مستقیم، حركت در مقوله دیگری
است.
[2] - . از یك مبدأ به یك منتها، غیر متناهی حركت قوسی حركت روی خط منحنی قابل فرض است، ولی فقط یك حركت مستقیم قابل فرض است.