مطلب دیگر این است كه لازمه حرف شما این است كه میزان سرعت و بطوهر
حركتی فقط بستگی داشته باشد به وجود عائق
[1]. گفتید: «اگر عائق نباشد حركت
جسم باید با سرعت نامتناهی و در لا زَمان صورت بگیرد، پس باید عائق وجود
داشته باشد تا حركت، متناهی بشود» . بسیار خوب، بعد كه حركت، متناهی شد
میزان سرعتش چقدر است؟ در واقع شما میزان سرعت حركت را وابسته كردید به
میزان عائق، هر اندازه عائق بیشتر باشد سرعت كمتر است و هر اندازه عائق كمتر
باشد سرعت بیشتر است به طوری كه اگر فرض كنیم عائقی در كار نباشد باید
سرعت غیرمتناهی باشد.
لقائل أن یقول: خود صورت جسمیه قطع نظر از عائق بیرونی و درونی، اقتضای
مقداری از زمان را دارد. به تعبیر دیگر: حركت از آن جهت كه حركت است اقتضای
مقداری از زمان را دارد
[2]. مثل اینكه بگوییم: مقتضای ذات حركت این است كه با
سرعت سیصد هزار كیلومتر در ثانیه باشد و از این بیشتر امكان ندارد، و سرعت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 546
هرچه بخواهد از این كمتر شود بستگی دارد به عائقها و مانعها
[3].
بنا بر نظریه قدما جسم به هر حجمی كه باشد اگر هیچ عائقی در كار نباشد
ضعیف ترین قوه ها
[4]بیشترین سرعتها را كه سرعت غیر متناهی باشد، [در آن ] ایجاد
می كند؛ مثلا كره زمین اگر در خودش عائقی نباشد، یعنی در خودش اقتضای بودن
در یك جا نباشد، و اگر در جلوی آن، هوا یا ماده دیگری به صورت مانع وجود
نداشته باشد، قوه یك بال مگس بیشترین سرعتها را كه سرعت غیرمتناهی باشد
[در آن ] به وجود می آورد.
به عبارت دیگر: حرف قدما بر این اساس است كه اگر نه عائق بیرونی در كار
باشد و نه عائق درونی و جسم حالت بی تفاوتی داشته باشد و سبك به تمام معنا
(یعنی به دقت عقلی) باشد، یعنی نه در درونش و نه از بیرون ذره ای مقاومت در
مقابل قوه ای كه بر آن وارد می آید وجود نداشته باشد، چنانچه كوچكترین قوه های
عالم را بر بزرگترین حجمهای عالم وارد كنیم سریعترین حركتها كه حركت
غیرمتناهی در شدت و سرعت باشد (یعنی حركت در لا زَمان) به وجود می آید.
[اینجاست كه قدما می گویند: ] «پس حركت باید با عائق به وجود بیاید» . وقتی كه
پای عائق به میان آمد این مسأله مطرح می شود كه: عائق چه مقدار است و قوه ای كه
وارد می شود چه مقدار است؟ اینكه قوه كم می خواهیم یا زیاد، بستگی دارد به اینكه
عائق چقدر است و به حجم جسم ربطی ندارد. حجم جسم فی حد ذاته و از آن
جهت كه حجم جسم است عائق نیست، بلكه فقط آن قوه درونی جسم و نیز مانعهای
بیرونی می توانند عائق باشند.
بنابراین در نظریه قدما هر حركتی باید در میان دو قوه تحقق پیدا كند، به این
صورت كه از طرفی قوه ای جسم را براند و از طرف دیگر قوه دیگری كه یا در درون
جسم است یا در بیرون آن، بر ضد قوه اول باشد، و قوه اول بر قوه دوم بچربد؛ به هر
میزان كه قوه اول بیشتر بر قوه دوم بچربد سرعت حركت جسم بیشتر خواهد بود.
این بود بیان این نظریه. حال بعدا باید ببینیم كه آیا این برهان این مدعا را اثبات
می كند یا نه.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 547
[1] - . در باب خلأ این حرف را گفته اند و نظریه امروز هم متكی بر همین اصل است. روی این مطلب باید بیشتر دقت كنیم.
[2] - . این مطلب را ممكن است به حركت نسبت بدهیم و ممكن است به جسم نسبت بدهیم، امروز بیشتر به جسم نسبت می دهند ولی قدما به حركت نسبت می دادند.
[3] - . [علی الظاهر استاد جواب این اشكال را به مباحث آینده موكول كرده اند. ]
[4] - . مقصودم قوه خارجی است.