اولا آیا مسأله تعدد و مسأله تقدیر كه در عنوان فصل به آنها اشاره شده، یك مطلبند
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 332
یا دو مطلب؟ عجیب این است كه حاجی اینجا در یك حاشیه كوتاه جمله «كیفیة
تقدیر كل منهما بالاخر» را عطف تفسیری گرفته؛ بنابراین اینها یك مطلب است.
ولی واضح است كه تعدد و تقدیر دو مطلبند، مخصوصا اینكه در المباحث المشرقیه
مسأله تعدد را از مسأله تقدیر جدا كرده است.
مرحوم آخوند ابتدائا می گوید «اما المطلب الاول. . . » . این «اما المطلب الاول»
همان مسأله تعدد زمان به حركت و تعدد حركت به زمان است. بعد آنجا كه
می خواهد مسأله تقدیر حركت به زمان و زمان به حركت را ذكر كند عبارت قدری
مشوش است. حق این بود كه در آنجا می گفت «و اما المطلب الثانی» كه معلوم
می شد اینها دو مطلب است. به هر حال این تشویش در عبارت مرحوم آخوند
هست و شاید همین سبب شده كه حاجی خیال كند كه این دو، یك مطلبند.
به علاوه با قطع نظر از این جهات، واضح است كه اینجا دو مطلب است و خودِ
عناوین هم حكایت از دو مطلب می كند؛ چون مسأله تعدد حركت به زمان و تعدد
زمان به حركت به معنی این است كه به تبع كثرتی كه زمان پیدا می كند، حركت كثرت
پیدا می كند و به تبع كثرتی كه حركت پیدا می كند، زمان كثرت پیدا می كند. پس اینجا
مسأله كم منفصل و مسأله تعدد و كثرتِ اینچنینی است. ولی مسأله تقدیر و
اندازه گیری، مربوط به كم متصل است نه كم منفصل. در مسأله تقدیر، بحث این است
كه وقتی زمان را از جنبه كم متصل اندازه گیری می كنیم، به تبع زمانْ همان
اندازه گیری برای حركت نیز پیدا می شود، و بالعكس.