دیگری چیزی است كه آقای طباطبایی اسم آن را «حركت در حركت» گذاشته اند و
اصل مطلب هم درست است چه اسمش را «حركت در حركت» بگذاریم چه
نگذاریم. این مطلب كه مطلب خیلی خوبی است و از مختصات آقای طباطبایی هم
هست این است كه ایشان می گویند: چون ما حركت جوهریه را اثبات كرده ایم
می گوییم به تبع حركت جوهر اجبارا در تمام اعراض حركت هست؛ چون وجود
عرض وجود طفیلی و تبعی و غیرمستقل و جلوه ای از وجود جوهر است و امكان
ندارد كه جوهر متغیر باشد و تابعش كه عرض است ثابت باشد. بنابراین با ثبوتِ
حركت جوهریه، تمام عالم یكپارچه حركت است و دیگر لزومی ندارد دنبال این
بحث برویم كه «آیا در اعراض حركتی هست یا نه؟ » . خلاصه همین قدر كه حركت
در جوهر را اثبات كردیم حركت در جمیع اعراض، به تبع حركت جوهر اثبات شده
است.
بعد اگر از ایشان بپرسید: «پس چگونه است كه گاهی اشیاءْ حركت در یك
عرض دارند و گاهی ندارند؟ مثلا در حركت در أین، این جسم گاهی ساكن است و
گاهی متحرك، یا این وضع گاهی ثابت است و گاهی متغیر، یا این كمیت گاهی ثابت
است و گاهی متغیر، یا این كیفیت گاهی ثابت است و گاهی متغیر؛ اینها را چه
می گویید؟ » ایشان جواب می دهند: این حركتها حركتهای ثانوی است؛ یعنی در
همان وقت كه به حسب عرف، جسم ساكن است، چون جوهرْ متغیر است نسبت
شی ء با مكانش هم بالتبع متغیر است، ولی وقتی كه این جسم را جابجا می كنید شی ءِ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 377
متحركِ در أین، در أین حركت می كند و این می شود حركت در حركت
[1]. پس شی ء
وقتی هم كه ساكن است، چون جوهر تغییر می كند أین هم به تبع تغییر می كند. وقتی
كه شما شی ء را حركت می دهید شیئی كه متغیر در ذات و متغیر در أین است، به نوع
دیگر در أین حركت می كند و أینش تغییر می كند. پس این شی ء در آنِ واحد دو
تغییر أینی دارد. این مطلب هم مطلب درستی است، حال می خواهید اسم این را
«حركت در حركت» بگذارید، می خواهید نگذارید.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 378
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 379
[1] - . در مقام تشبیه مانند این است كه در مورد زمین می گوییم یك حركت وضعی دارد و یك حركت انتقالی و هركدام از این دو حركت سر جای خودش است.