مكرر گفته ایم كه در حركت دو اعتبار است: حركت قطعیه و حركت توسطیه
[1]. سخن
حكما در این است كه كدام یك از این دو اعتبار و دو وجهه عینی است و كدام یك
ذهنی.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 299
گاهی حركت را به صورت امری بسیط می دانیم و وقتی شیئی از مبدئی تا
منتهایی حركت می كند می گوییم: این امر دفعةً حادث شد و- مثلا- یك دقیقه ادامه
دارد. اینجا ما حركت را امری دفعی الحدوث و مستمرالبقاء می دانیم. لذا اگر از ما
بپرسند «آیا حركتی كه پیدا شد هنوز باقی است؟ » می گوییم هنوز باقی است. اگر
یك آپولو را به دور ماه حركت بدهند و چند روزی هم از حركت آن بگذرد
می گوییم آن حركت هنوز ادامه دارد؛ یعنی ذهن ما این طور حكم می كند كه یك
چیزی پیدا شده كه ادامه دارد؛ یعنی آنچه حادث شده امر بسیطی است كه همان كه
در لحظه و ساعت قبل بود هنوز هم هست و ادامه دارد. این همان حركت توسطی
است. بین مبدأ و منتها بودن و متوسط بین مبدأ و منتها بودن، حادث شده است و بعد
هم در همه زمان ادامه دارد.
ولی در تعبیر دیگرِ حركت كه همان حركت قطعیه است، حركتْ بسیط نیست
بلكه مراتب دارد. در لحظه اول مرتبه اول حادث شده و در لحظه دوم مرتبه دوم
حادث می شود و مرتبه اول معدوم می شود و. . . . در این تعبیر هر مرتبه ای كه می آید
مرتبه قبلش معدوم شده است و آنچه استمرار دارد حدوث تدریجی است. هر
مرتبه ای كه حادث می شود حدوثش با فناء [مرتبه قبل ] ملازم است. اگر ما می گوییم
حركت «شدن» است، مقصود همان اعتبار قطعی بودن حركت است. در این اعتبار
وجود و عدم متلازم یكدیگرند و مرتبه ای كه موجود می شود عین عدم مرتبه قبل و
عین عدم مرتبه بعد است. مراتب تدریجا حادث می شوند و فانی می شوند.
[1] - . این مطلب باید خیلی تحقیق شود. مرحوم آخوند مكرر این مطلب را گفته اند و در آینده هم خواهند گفت و شاید از همه جا لازمتر همین جا باشد. [این ] بحثها [ادامه دارد] تا آخر این مرحله و دو سه فصل از مرحله بعد. عجیب است كه مرحله بعد را نوشته اند «تتمه احوال حركت» . تازه قاعده این بود كه تتمه احوال حركت هم از فصل چهارم مرحله بعد شروع شود، چون دو سه فصل اول، جزء همین مسائل است. گویا بعدها دیگران برای اینكه ده مرحله درست شود این كارها را كرده اند.