بله یك مسأله دیگر هست كه اگرچه مرحوم آخوند به آن تصریح نكرده اند ولی از
مبنای ایشان می توان آن را استنباط كرد. از ظواهر كلمات ایشان این طور استفاده
می شود كه ما می توانیم قائل به هیولی و صورت باشیم چه قائل به حركت جوهریه
باشیم چه قائل نباشیم، همان طور كه ارسطو و شیخ و امثال آنها قائل به حركت
جوهریه نبودند ولی قائل به هیولی و صورت بودند. خلاصه اغلب از كلمات مرحوم
آخوند این طور برداشت می شود كه این دو مسأله از یكدیگر جداست.
آنوقت در زمان سید صدر این مسأله مطرح شده
[1]كه «آیا تركیب هیولی و
صورت انضمامی است یا اتحادی؟ » . سید صدر ثابت كرد كه رابطه هیولی و صورت
اتحادی است نه انضمامی، و بعد مرحوم آخوند هم حرف او را دنبال و تأیید كرد.
ولی حقیقت این است كه نظریه ماده و صورت
[2]جز با فرض حركت در
اجسام
[3]غیرقابل قبول است؛ یعنی آن اتحادی كه مرحوم آخوند به تبع سید صدر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 177
می خواهد میان ماده و صورت ثابت كند، جز با فرض حركت جوهریه ثابت
نمی شود. البته این مطلبی است كه مسلما از مبانی خود مرحوم آخوند به خوبی
استفاده می شود گو اینكه یادم نمی آید در جایی به آن تصریح كرده باشند.
[1] - . قبل از او اصلا این مسأله مطرح نبوده تا رویش فكر كرده باشند و جواب داده باشند.
[2] - . [یعنی نظریه تركیب اتحادی ماده و صورت. ]
[3] - . در باب حركت گفتیم كه حركت همیشه قوه اش با فعلیتش آمیخته است. در باب حركت و اشیائی كه متحركند، ما به یك بُعد طولی قائل هستیم و گفتیم كه در این بعد طولی، فعلیت و قوه از یكدیگر جدا نیستند بلكه به یكدیگر آمیخته اند.