جواب می دهند: ما كه می گوییم حركت دارای دو جنبه است، نمی خواهیم بگوییم
حركت در خارج مركب است از یك جزء قدیم و یك جزء حادث، كه شما بگویید
جزء قدیمش علت قدیم می خواهد و جزء حادثش علت حادث، بلكه می خواهیم
بگوییم حركت به حسب تحلیل عقلی دارای دو حیثیت است؛ همچنان كه شیئی كه
مركب از ماهیت و وجود است این گونه نیست كه در خارج مركب شده باشد از دو
جزء كه یكی ماهیت است و دیگری وجود، بلكه ماهیتْ منتزع از وجود و از نحوه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 136
وجود است. اگر ما می گوییم حركتْ حدوث دائم است، این حدوث آن جنبه ماهوی
حركت است. حركت چیزی است كه ماهیتش حدوث تدریجی است؛ فاعلْ حقیقتی
را ایجاد می كند و وجود می دهد كه ماهیتش حدوث تدریجی است. حركت در عالمِ
عین دو جزء ندارد، بلكه نحوه وجودش طوری است كه از حیثی حادث است و از
حیثی قدیم و حیثیت حدوث، حدوث زائد بر ذات نیست بلكه حدوثی است كه عین
ذات حركت است.
به عبارت دیگر
[1]: برهان عقلی كه می گوید هر حادثی نیازمند به علت حادث
است، به این معناست كه هر چیزی كه خودش و ماهیتش چیزی است و حدوث
برای او یك امر عارض است نیازمند به علت حادث است؛ مثلا «قیام زید» حقیقتی
است كه ماهیتش قیام است و چون حادث است احتیاج به علت حادث دارد. اما در
اینجا حدوث عین ذات حركت است، نه یك امر عارض بر ذات حركت. آنجا كه
برهان می گوید «حادث نیازمند به علت حادث است» یعنی حادثی كه حدوثش
زائد بر ذاتش باشد، نه حادثی كه حدوثش عین ذاتش است؛ آن حادثی كه حدوث
عین ذاتش باشد حدوثش احتیاجی به علت حادث ندارد
[2]و
[3].
[1] - . در كتاب هم با همین عبارت مطلب را ذكر كرده اند.
[2] - . البته احتیاج به علت دارد، ولی نیاز ندارد كه علتش حادث باشد.
[3] - . سؤال: آیا لازمه این حرف این نیست كه ما حركت را یك موجود مستقل بدانیم؟
استاد: نه، در حدّ عَرَض هم بدانیم كافی است. بحثش خواهد آمد.