بر این اشكال اول، حاجی و آقای طباطبایی ایراد كرده اند. خلاصه حرف هر دو این
است كه این ایراد به ایراد لفظی شبیه تر است تا ایراد معنوی. می گویند شما در اینجا
یك بحث تحلیلی كرده اید و ممكن است در این جهت حق با شما باشد، ولی آن
كسی كه می گوید «حركت فلك رابط است» می تواند به جای لفظ «حركت» كه به
حسب تحلیل- به قول شما- عبارت است از حدوث تدریجی یا خروج شی ء از قوه
به فعل، بگوید رابط میان حادث و قدیم همان وضع تدریجی است كه حركت از آن
انتزاع می شود؛ در این صورت معنا فرقی نكرده است. به هرحال چیزی در عالم
وجود دارد كه ما اسمش را به اعتباری می گذاریم حركت فلك و به اعتبار دیگر
می گذاریم وضع متغیر تدریجی. در اینكه یك امر تدریجیّ الوجود وجود دارد بحثی
نیست، حال ممكن است اگر خوب تحلیل كنیم این امر تدریجیّ الوجود آن وضع
تدریجی باشد كه حركت از آن انتزاع می شود. ما نباید قدما را به چوب ببندیم كه
چرا شما اینجا لفظ حركت را آورده اید و حال آنكه حركت از وجود تدریجی آن
وضعْ منتزع است. به قول حاجی اگر آنها به جای تجدد الوضع، الوضع المتجدد
آورده بودند اشكال شما وارد نبود، ولی معنا هم فرقی نكرده بود؛ پس ایراد ایراد
لفظی است نه ایراد معنوی.
خلاصه، حرف قدما این است كه یك چیزی در عالم وجود دارد كه اسم آن را
«حركت وضعی دوری دائمی فلك» می گذاریم و همین، رابط حادث و قدیم است.
شما این طور اشكال نكرده اید كه همین تغییر تدریجی كه هست نمی تواند رابط
باشد، بلكه به لفظ حركت چسبیده اید و می گویید قدما گفته اند حركت دوری دائمْ
رابط است، بعد تحلیل كرده اید و میان موضوع (ما فیه الحركة) و خود حركت
تفكیك قائل شده اید و گفته اید: «فلك حركت در وضع می كند و آن چیزی كه
واقعیت دارد و متجدد است و تجددش دوام دارد و حركت از او انتزاع می شود وضع
متجدد است و حركتْ یك مفهوم انتزاعی است و از معقولات ثانیه است نه از
معقولات اولیه» . ما
[1]در جواب می گوییم: بعد از این به جای اینكه بگوییم «تجدد
اوضاع فلك رابط است» می گوییم «الوضع المتجدد رابط است» . آنوقت اشكال حل
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 141
می شود. پس این اشكال شما باطل است.
[1] - . [حاجی سبزواری و علامه طباطبایی. ]