پس این مسأله زمان مشترك یك مسأله بسیار مهمی است كه در سه چهار فصل
آینده مطلبی هست كه در آنجا شاید بیشتر عرض بكنیم، فعلاً اجمالاً عرض می كنیم.
ما از این مطلب به یك مطلب دیگر می رسیم كه مرحوم آخوند در لا بلای كلماتش
گاهی به این مطلب اشاره كرده یا باید بگوییم گاهی این مطلب در ذهنش برق زده
ولی آنچنان كه باید آن را تشریح نكرده است و آن مطلب مسأله وحدت شخصی
عالم طبیعت و قهرا به اعتباری مسأله وحدت شخصی زمان است؛ یعنی با اینكه ما
اشیاء و اجزاء را متفرق از یكدیگر تصور می كنیم و مثلاً می گوییم حادثه هفتصد
سال پیش و حادثه امروز، گو اینكه حادثه امروز امری است جدا برای خودش آن
هم حادثه ای است جدا برای خودش و فقط وقتی اینها را با حركت فلك مقایسه
كرده ایم یك رابطه تقدم و تأخر پیدا شده؛ ولی تمام اجزاء عالم طبیعت نه فقط حكم
یك واحد را دارد بلكه واقعا یك واحد است یعنی همه عالم طبیعت در عین
كثرتهایی كه در آن هست از یك وحدت واقعی برخوردار است و عالم به تمام اجزاء
خودش در حكم یك قافله حركت و یك واحدِ حركت است، و زمان مشترك هم از
همان جا پیدا می شود و تقدم و تأخرها یك امر واقعی است. سعدیِ هفتصد سال
پیش واقعا بر ما نوعی تقدم دارد، نه اینكه او تقدم ندارد، او حركت و جریانی است
ما هم جریانی هستیم، این كه ما می گوییم او تقدم دارد، چون او را با چیزی مقایسه
كرده ایم كه آن چیز تقدم دارد بر جریانی كه امروز واقع می شود، یعنی تقدم و تأخرها
میان مقیاسهاست نه میان مقیس ها؛ بنابراین سعدی كه در هفتصد سال پیش بوده
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 94
است و زیدی كه معاصر ماست رابطه شان با ما از نظر زمانی هیچ فرق نمی كند، فقط
او را با آن مقدار مقایسه كرده ایم این را با این مقدار [و بین این دو مقدار تقدم و
تأخر هست. ] چنین نیست، واقعا ما در ظرفی
[1]قرار گرفته ایم (نه ظرفی كه بیرون از
وجود ما باشد) و او در ظرف دیگر كه این ظرفها یك رابطه بسیار بسیار عمیقی با
هویت ما دارد. حتی اگر می گوییم «جزئی از هویت ما» باز هم مسامحه است، باید
بگوییم عین هویت ماست. این ظرفِ هویت ما عین هویت ماست.
این مطلب را عرض كردم برای این كه مطلبی كه در اینجا مرحوم آخوند
خواستند بیان كنند روشن شود و خود این مطلب را در سه چهار فصل دیگر باز
توضیح می دهیم. این مسأله كه عالم طبیعت حكم یك واحد را دارد و در واقع یك
واحد حركت است، تنها كسی كه در آثار خودش آن را تصریح و بیان كرده آقای
طباطبایی هستند و ایشان هم از كلمات خود مرحوم آخوند استنباط كرده اند و
حاشیه ای دارند كه در سه چهار ورق آینده خواهد آمد و در آنجا ان شاءاللّه ما این
مطلب را مفصل تر بحث می كنیم ولی به هر حال مطلبی است كه بیش از این مقدارها
نیاز به بحث و تحقیق دارد، مسأله مشخِص بودن زمان كه وقتی بخواهیم درباره آن
بحث كنیم باید برگردیم به بحثی كه خود مرحوم آخوند در باب ماهیت در باره
مشخِص كرده اند؛ بحثهایی در باب مشخص هست كه آنها را هم باید مطرح كنیم.
[1] - . چون عرف تعبیر «ظرف» می كند.