مرحوم آخوند در اینجا حدوث و قدم را آن طور كه ما تعریف كردیم، به معنای
جامعی تعریف نكرده؛ اگر ایشان مانند ما برای حدوث و قدم تعریف جامعی ذكر
كرده بود می توانست هر كدام از این دو را به دو قسم زمانی و ذاتی
[1]تقسیم كند.
ایشان اینجا این طور فرموده: «الحدوث یطلق علی معنیین» و نگفته «الحدوث علی
قسمین» . بنابراین حدوث و قدم اشتراك لفظی دارند نه اشتراك معنوی؛ یعنی اصلا
حدوث و قدم دو اصطلاح دارند. دو اصطلاح داشتن غیر از این است كه یك امر دو
قسم داشته باشد. «دو قسم» در جایی است كه یك جامع مشترك هست كه دو
شاخه پیدا می كند، اما «دو معنا» در جایی است كه دو اصطلاحِ جدا از یكدیگر است
كه ربطی به هم ندارند.
ایشان در اینجا گفته «حدوث و قدم بر دو معنی اطلاق می شوند» . اینكه ایشان
مطلب را به این صورت گفته، از این جهت است كه می خواسته از بعضی اشكالاتی
كه احیانا پیش می آید نجات پیدا كند، ولی ما خواهیم گفت كه دچار بعضی
اشكالات دیگر خواهند شد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 716
[1] - . حدوث ذاتی: مسبوق بودن وجود شی ء به عدم ذاتی، حدوث زمانی: مسبوق بودن وجود شی ء به عدم زمانی، قِدم ذاتی: مسبوق نبودن وجود شی ء به عدم ذاتی، و قِدم زمانی: مسبوق نبودن وجود شی ء به عدم زمانی.