ولی این هم كافی نیست و باید یك اصل دیگر هم اضافه شود. آن اصل دیگر كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 741
ایشان به آن هم اشاره كرده اند، مسأله مراتب وجود است
[1]. مسأله مراتب وجود كه
از عالیترین و عمیقترین و دقیقترین و مفیدترین بحثهای فلسفی است، این است كه
در عالم وجود هر موجودی در هر مرتبه ای كه هست، آن مرتبه مقوِّم وجود آن
موجود است؛ یعنی وجود هر موجودی، با بودن آن موجود در مرتبه ای كه هست
یكی است. موجودات مراتب طولی و عرضی دارند، یكی علت است و دیگری
معلول، یكی در زمان قبل است و دیگری در زمان بعد، یكی در این قسمت عالم قرار
گرفته و دیگری در قسمت دیگر عالم. اینچنین نیست كه موجودات، وجود و هستی
و حقیقتشان چیزی باشد و مرتبه شان چیز دیگری؛ یعنی این گونه نیست كه اول
موجودات را خلق كرده باشند و بعد آنها را در مراتبشان قرار داده باشند. مراتب
وجود نظیر مراتب اعداد است. همان طور كه هر عددی ذاتش و مرتبه و جایش
یكی است و نبودن هر عددی در مرتبه اش مساوی است با نبودن خودش، مراتب
وجود هم همین طور است. پس مرتبه هر وجودی مقوم ذات آن است.
[1] - . ما این اصل را مكررا در همین درس و در جاهای دیگر بیان كرده ایم.