در این كتاب «حدوث و قدم» را عنوان یك مرحله قرار داده اند و در ذیل حدوث و
قدم بحث تقدم و تأخر را مطرح كرده اند؛ یعنی هر دو بحث را در یك باب قرار
داده اند و از نظر ترتیب اصالت را به حدوث و قدم داده اند و تقدم و تأخر را به عنوان
فصلی از فصول حدوث و قدم مطرح كرده اند. البته می توانست عكس این قضیه
باشد؛ یعنی عنوان مرحله را تقدم و تأخر و معیت قرار بدهند و حدوث و قدم را از
فروع قرار بدهند. و نیز می توانستند هر یك از اینها را مستقل قرار بدهند. به هر حال
نوعی خویشاوندی میان این دو بحث هست. جهت خویشاوندی روشن است: ما
حدوث را تعریف كردیم به مسبوقیت وجود شی ء به عدمش. پس در مفهوم حدوث،
مسبوقیت است. مسبوقیت هم متضایف است با سابقیت، و مسبوقیت و سابقیت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 748
یعنی تقدم و تأخر. پس در واقع حدوث و قدم از آنجا پیدا می شود كه در نظام هستی
تقدم و تأخر وجود دارد و اگر تقدم و تأخری نبود حدوث و قدمی هم در عالمْ معنی
نداشت.