نوع دیگری از تقدم و تأخر را مرحوم آخوند بیان می كند كه اسم آن را «تقدم
بالحق
[1]» گذاشته. البته به قول مرحوم آخوند این مطلبی است كه لا یعرفه إلاّ
الراسخون فی العلم. معنای «تقدم بالحقیقه» این بود كه در حقانیت و واقعیت، یكی
بر دیگری تقدم دارد؛ یعنی یكی اولا و بالذات واقعی است و دومی ثانیا و بالعرض.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 759
اما در «تقدم بالحق» می خواهیم بگوییم: دو امر كه هر دو بالذات واقعی هستند و
هردو از مراتب حقیقت اند، یكی از این دو از شئون و اطوار دیگری است. در این
معنای تقدم و تأخر حتی تعبیر به علیت و معلولیت هم نمی خواهیم بكنیم، بلكه
می خواهیم بگوییم یكی از این دو از شئون و حیثیات و اطوار دیگری است. خود
مراتب وجود در رابطه با یكدیگر بعضی بر بعض دیگر تقدم دارند، ولی این تقدم،
تقدم بالحق است. تقدم وجود بر ماهیت، تقدم بالحقیقه است و تقدم بعض مراتب
وجود بر بعض دیگر تقدم بالحق است.
این تقدم بالحق چون به تعبیر خود مرحوم آخوند خیلی رقیق بوده و لا یعرفه
إلاّ الراسخون فی العلم، متأخرین مثل حاجی اگر اسمی از آن برده اند، شرح و توضیح
نداده و رد شده اند. خود مرحوم آخوند هم اینجا به طور مختصر می گوید و رد
می شود.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 760
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 761
[1] - . یعنی تقدم به حقانیت.