یكی از مطالب در این باب این بود كه بازگشت تقدم و تأخر به نوعی تشكیك است؛
یعنی مثلا وقتی می گوییم «علت بر معلول تقدم دارد» به این معناست كه اختلاف
علت با معلول نوعی اختلاف تشكیكی است؛ یعنی یك كلی مشكك بر هر دوی
اینها صادق است.
مطلب دیگر این است كه بنا بر اینكه تقدم و تأخر در همه اقسامش به یك
معناست و مشترك معنوی است، آیا خودِ تقدم و تأخر نسبت به اقسام خودش كلی
متواطی است یا كلی مشكك؟ یعنی آیا اقسام تقدم كه همگی در تقدم مشتركند، در
خودِ تقدم متفاوتند؟ آیا مثلا تقدم بالعلیه و تقدم بالطبع، نسبت به خود تقدم متساوی
هستند؟ یعنی آیا مثلا تقدم بالعلیه در تقدمْ مقدم بر تقدم بالطبع نیست؟
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 782
پس در این فصل، بحث این است كه آیا نفس تقدم، كلی مشكك است و وقتی
تقدمها را با یكدیگر در نظر بگیریم در تقدم بودن متفاوتند؟