راه حلی كه در اینجا به نظر مرحوم آخوند آمده است این است: زمان، واحد متصل
است و در عین اینكه وحدت اتصالی دارد منشأ انتزاع كثرت است؛ یعنی در اینجا
وحدتی در عین كثرت و كثرتی در عین وحدت وجود دارد. در اینجا اتصال عین
افتراق و افتراق عین اتصال است. زمان به یك اعتبار چون متصل واحد است، مِن
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 789
أوّله إلی آخره
[1]یك موجود بیشتر نیست. به این اعتبار تمام مراتب زمان نوعی
حضور و اجتماع دارند. و به اعتبار دیگر مراتب زمان از یكدیگر افتراق دارند. پس،
از یك حیث اجتماع است و از حیث دیگر افتراق.
ایشان می خواهد بگوید تقدم و تأخر از آن حیث اول با یكدیگر اجتماع دارند،
نه از حیث افتراق مراتب زمان از یكدیگر.
این بود خلاصه حرفی كه مرحوم آخوند در اینجا دارد. اجمالا یادم هست كه
آقای طباطبایی در این مسأله مبنای دیگری دارند كه در اوایل مباحث قوه و فعل به
آن اشاره كرده اند، ولی در اینجا حاشیه ای ندارند.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 790
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 791
[1] - . كه البته زمان اول و آخر هم ندارد.