اینجاست كه به مطلب دیگری در باب علت و معلول می رسیم
[1]. اضافه ای كه تا الان
میان علت و معلول بیان كردیم یك اضافه مقولی است كه انتزاع ذهن است، ولی در
حاقّ واقع و نفس الامر امر دیگری برقرار است كه از آن به «اضافه اشراقیه» تعبیر
می كنند؛ می گویند: معلول به تمام هویتش از علت است؛ یعنی به تمام هویتش اضافه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 797
و تعلق به علت است. معلول عین تعلق به علت است، نه چیزی كه تعلق دارد به
علت. اضافه اشراقیه مثل اضافه مقولیه نسبت میان دو طرف نیست، بلكه دو شی ء
داریم كه یكی نسبت به دیگری عین اضافه است. به این اعتبار اضافه مقولیه در كار
نیست، بلكه ذات معلول است كه مؤخر است از ذات علت.
در علیت و معلولیتی كه اضافه مقولیه اند ذهن ما علیت و معلولیت را صفاتی
زائد بر ذات علت و معلول می گیرد. در اینجا علیت و معلولیت متأخر از ذات علت و
معلول اند. اینجا علت و معلول در مرتبه ای كه این نسبت مقولی را به آنها نسبت
می دهیم، در آن نسبت معیت دارند. بنابراین منافاتی نیست بین اینكه میان علت و
معلول، از جهتی معیت باشد و از جهت دیگر تقدم و تأخر.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 798
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 799
[1] - . مرحوم آخوند اینجا این مطلب را ذكر نكرده اند.