وَ اِصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ وَ اُهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً. قبلاً گفتیم كه سوره مباركه
یا أَیُّهَا اَلْمُزَّمِّلُ جزء اولین
سوره هاست (اولین سوره عرض نمی كنم) ، بعضی گفته اند سوره سوم و بعضی مثلاً دوم، به هرحال
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 62
از سوره های مكیه قرآن است، و می دانیم كه پیغمبر اكرم از همان ابتدا كه مأمور شد به اینكه
رسالت خودش را به مردم ابلاغ بفرماید و آیات اول سوره إقْرأ و آیات اول سوره یا ایّها المدّثّر
نازل شد (مخصوصا سوره یا ایها المدثر:
یا أَیُّهَا اَلْمُدَّثِّرُ. `قُمْ فَأَنْذِرْبرخیز، مردم را انذار كن، اعلام
خطر كن.
وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْتكبیر پروردگار خودت را بلند كن، پروردگارت را به عظمت یاد كن، شعار
الله اكبر بده، بتها را نفی كن.
وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ. `وَ ثِیابَكَ فَطَهِّرْالی آخر) از همان اوایل كه ایشان با
شعار «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» دعوت خودشان را آغاز كردند، با مخالفت بت پرستان و
مخصوصا سران بت پرستان و به تعبیر قرآن
«اَلْمُكَذِّبِینَ أُولِی اَلنَّعْمَةِ» [1]یعنی پولدارها و ثروتمندهای
آنها مواجه شدند. بعد توضیح می دهیم كه چرا قرآن بر این مطلب تكیه فرموده است. از همان اول
با مخالفت شدید آنها مواجه شدند؛ و این گونه اشخاص، می بینید كه اولین حربه شان تهمت زدن و
نسبتهای ناروا دادن است كه این چه می گوید؟ ! دیوانه شده، كلّه اش خراب است، جن زده شده
است. آن یكی می گوید این سحر و جادو می كند، یك آدم جادوگر است، از این جور حرفها. این
است كه به پیغمبر اكرم دستور می دهد:
وَ اِصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ خیلی حرفهای ناشایسته به تو
می گویند، صبر داشته باش بر آنچه آنها می گویند، خویشتندار باش، تحمل كن.
وَ اُهْجُرْهُمْ هَجْراً
جَمِیلاًاز آنها دوری گزین، دوری گزیدن زیبایی.
جمله
«وَ اِصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ» معلوم است، امر به تحمل است: این زجرها و ناراحتیها را
تحمل كن. جمله دوم:
وَ اُهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاًاز آنها دوری بگزین ولی دوری گزیدن زیبایی. این
«دوری گزیدن زیبایی» یعنی چه؟ این نظیر آن جمله ای است كه در آیه دیگری هست راجع به
مجادله، كه می فرماید:
اُدْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ [2].
جمله «هجرت كن، از آنها دوری گزین، دوری گزیدن زیبایی» یعنی ضمن اینكه از اینها
فاصله می گیری عكس العمل خشونت آمیزی نسبت به اینها نشان نده. مثلاً وقتی كه می بینی به تو
بدگویی می كنند و فحش می دهند، به آرامی از آنجا رد شو، انگار نشنیده ای. و مفسرین گفته اند
یعنی در عین اینكه از آنها دوری می گزینی، این دوری گزیدن تو مانع نصیحت و تبلیغ و ارشاد و
هدایت آنها نشود. وقتی كه می بینی این حرفها را می زنند اندكی خودت را كنار بكش ولی به یك
شكل زیبایی.
شعری هست منسوب به امیرالمؤمنین علی علیه السلام كه با مضمون این آیه خیلی نزدیك است.
می فرماید:
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 63
وَ لَقَدْ اَمُرُّ عَلَی اللَّئیمِ یَسُبُّنی
فَمَضَیْتُ ثَمَّةَ قُلْتُ ما یَعْنینی
می گوید بر یك آدم لئیم و پست عبور می كنم، می بینم مرا دارد سب می كند و فحش می دهد. به
آرامی رد می شوم می گویم مقصودش من نبودم. این را هجرت جمیل می گویند. هم از آن كنار
می رود برای اینكه نمی خواهد پرده دریده بشود [و هم عكس العمل خشونت آمیزی نشان
نمی دهد. ]
شما گاهی روی یك حسابی، روی یك مصلحتی، خصوصا [درباره عمل ] كسی كه به
سرنوشت او علاقه مند هستید، خودتان را كنار می كشید. مثلاً می بینید كه فرزندتان نسبت به شما
یك كاری می كند یا یك حرف ناشایسته ای می زند. اگر به روی او بایستید این پرده دیگر دریده
می شود. شما خودتان را به نشنیدن می زنید برای اینكه نمی خواهید این پرده ای كه میان شما و او
هست دریده بشود. خودتان را كنار می كشید، دوری می گزینید ولی به یك شكل زیبایی. انگار
چنین چیزی نبوده و نشنیده اید، بعد هم به روی خودتان نمی آورید. این معنای
وَ اُهْجُرْهُمْ هَجْراً
جَمِیلاًاست: از آنها دوری بگزین و به روی خودت هم نیاور، برای اینكه بعد بتوانی اینها را باز
نصیحت كنی، ارشاد كنی، راهنمایی كنی.