[این توصیه ] مخصوصا با این تقیدی كه مسلمین داشتند، با توجه به اینكه نمی توانستند [وقت را به
طور دقیق معین كنند كار را سخت می كرد. ] آن زمانها ساعت كه نبود، با طلوع و غروب ستارگان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 76
هم نمی شد مؤمنین دقیقا معین كنند كه مثلاً دو ثلث شب گذشته است، نصف شب گذشته است یا
یك ثلث شب گذشته است. در احادیث آمده است كه بسیاری برای اینكه این فضیلت را درك كنند
- مثلاً آن كه می خواست دو ثلث شب یا نصف شب یا یك ثلث آخر شب را بیدار بماند- احتیاطا
یك مقدار زیادی بیدار می ماندند چون می دانستند نمی توانند به دست بیاورند كه مثلاً كِی یك ثلث
شب گذشته است. قرآن به صورت یك تخفیف، نه تخفیف یك امر واجب، می گوید شما به دلیل
اینكه نمی توانید وقت را كاملاً به دست بیاورید و به دلیل اینكه احیانا بعضی تان مریض هستید،
گاهی برای كسب و كار و معاش در سفر هستید و خدا می داند كه در آینده چنین مسائلی برای شما
پیش می آید
[1]] هر مقداری كه برایتان ممكن است، بیدار باشید و نماز بخوانید. به عبارت دیگر [
خدا می داند كه در آینده برای شما بیماری پیش می آید، سفرهای كسب و تجارتی پیش می آید،
جنگ پیش می آید. پیش بینی دوره مدینه را هم می كند كه در آینده مدینه، بعدها در راه خدا باید
بجنگید. وقتی شما بخواهید این كارها را انجام بدهید، در حال بیماری كه شما نمی توانید دو ثلث
شب، یك ثلث شب، یك نصف شب را بیدار باشید. یا در حال مسافرت همین جور. در مسافرت
زندگی حساب ندارد، خواب و بیداری نظم ندارد. آن موقع كه می شود باید بخوابید. جنگ پیش
می آید، باید در آن وقت عمل سربازی انجام بدهید. نه، هر مقداری كه برایتان ممكن است (خطاب
به مؤمنین است) قرآن تلاوت كنید. چون اساس نماز همان قرائت است. «نماز بخوانید» را به
صورت «قرآن تلاوت كنید» بیان كرده است. هر مقداری برایتان ممكن است؛ یعنی خودتان را مقید
نكنید كه حتما ما باید دو ثلث شب را بیدار باشیم، نصف شب را بیدار باشیم یا ثلث شب را بیدار
باشیم كه بعد یك مقدار هم به صورت احتیاط می خواهید اضافه كنید و نتیجه این می شود كه شما
دیگر در شبها به خواب نمی رسید. نه، این ضرورت ندارد، هر اندازه ممكن شد. حالا یك شب
سرشب خوابیده اید، برایتان ممكن است از نصف شب برخیزید عبادت كنید، بسیار خوب، عبادت
كنید، یك دفعه هست كه شما ساعت 3 یا 4 بعد از نیمه شب خسته و كوفته می آیید به بستر، اگر
بخواهید یك ساعت بخوابید و بلند شوید چنین چیزی نمی شود. آن آخر شب هر مقداری كه
برایتان ممكن شد همان مقدار شب خیزی كنید، ولی این كار را ترك نكنید. قرآن دیگر نمی گوید كه
] نماز شب [خواندید یا نخواندید، بیدار شدید یا نشدید یكسان است، بلكه می گوید هر مقدار
برایتان ممكن است این كار را انجام بدهید.
وَ اَللّهُ یُقَدِّرُ اَللَّیْلَ وَ اَلنَّهارَخداست كه شب و روز را اندازه گیری می كند، یك وقت شب را
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 77
بزرگ می كند و روز را كوچك، و یك وقت ایندو را برابر می كند. این گردش ایام و لیل و نهار و
خورشید و ماه و زمین همه به دست قدرت اوست.
عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ خدا دانسته است و می داند
كه شما قدرت ندارید كه وقت را دقیقا اندازه گیری كنید.
فَتابَ عَلَیْكُمْ پس خدا بر شما توبه كرده است، خدا به شما بازگشت كرده است.
كلمه توبه، هم در مورد بنده به كار می رود و هم در مورد خدا:
تُوبُوا إِلَی اَللّهِ [2]*.
إِنَّ اَللّهَ تَوّابٌ
رَحِیمٌ [3]. معنای «شما توبه كنید (یعنی بازگشت كنید) به سوی خدا» بازگشت از معصیت و روآوردن
به طاعت است. توبه یعنی بازگشت از معصیت و قهرا رو آوردن به طرف خدا. این، توبه بنده است.
توبه خدا چیست؟ توبه خدا همانی است كه بعد از توبه بنده صورت می گیرد؛ یعنی شما به سوی
خدا بازگردید، خدا هم رحمت خود را به شما باز می گرداند و آثار سوء گناهان را از شما سلب
می فرماید. اینجا هم «تاب علیكم» یعنی خدا تبعات بدی را كه ممكن است چنین كاری داشته باشد
برداشته است یعنی برایتان عیبی ندارد.
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ اَلْقُرْآنِ . نمی گوید بخوابید، لزومی ندارد شب خیزی كنید؛ بلكه می گوید
هرمقداری كه برایتان ممكن است.
عَلِمَ أَنْ سَیَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضی خدا می داند و دانسته است كه در
آینده از شما مریضان خواهند بود.
وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی اَلْأَرْضِ و گروه دیگری خواهند بود كه در
زمین ضربِ در زمین (پا به زمین) می زنند. «پا به زمین می زنند» در زبان عربی كنایه از راه رفتن
روی زمین و كنایه از مسافرت كردن است. خواهند بود از شما گروهی كه مسافرت می كنند، و در
حال مسافرت ] برنامه عادی زندگی مختل می شود، لذا [شما می بینید به ما گفته اند در مسافرت
حتی نماز فریضه چهار ركعتی را دو ركعت بخوانید؛ خداوند تخفیف می دهد.
وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی
اَلْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اَللّهِ و گروه دیگری هستند كه در زمین مسافرت می كنند، و طلب می كنند
از فضل الهی. می دانید كه قرآن كسب و كار را مقدس و محترم و عبادت می شمارد. اسم این را
گذاشته است طلب فضل الهی؛ یعنی چون شما در طلب معاش خودتان هستید، در دنبال فضل الهی
هستید، از خداوند فضل و لطف و مرحمت می خواهید، روزی می خواهید. و باید هم یك نفر
مسلمان دنبال روزی خودش باشد.
وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ خدا می داند كه در آینده گروههای دیگر هستند كه سفرهای
جنگی دارند، در حال جنگ هستند و كسانی كه در حال جنگ هستند انجام این كارها در این حد
كه شما خود را ملتزم كرده اید مشكل است.
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ بار دیگر تكرار می كند: بنابراین
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 78
خود را به مشقّت نیندازید، هرچه ممكن است ] شب خیزی كنید و نماز شب بخوانید. ] دو بار كلمه
«فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ» آمده است. یك جا می فرماید
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ اَلْقُرْآنِ ، باز بعد از چند جمله در
همین آیه می فرماید:
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ . ظاهرا اشاره به همین مطلب است كه شما از این كه
خداوند می فرماید: «در مورد نماز شب و شب خیزی خود را به مشقت نیندازید» استفاده نكنید كه
بنابراین نخواندیم هم نخواندیم؛ نه، می گوییم این وقت وسیع- كه مؤمنین حداقل را برای خودشان
ثلث شب قرار داده بودند- ضرورت ندارد ولی نه اینكه هیچ نخوانید، هر مقدار كه برایتان ممكن
است بیدار شوید و بپاخیزید و این عمل بسیار نیك را انجام بدهید.
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ هر مقداری
كه ممكن است از قرآن بخوانید. عرض كردیم كه بعضی از مفسرین می گویند مقصود از «
فَاقْرَؤُا ما
تَیَسَّرَ مِنَ اَلْقُرْآنِ » این است كه هرمقدار نماز می توانید بخوانید بخوانید، چون از اجزای عمده نماز
قرائت است. بعضی دیگر از مفسرین گفته اند كه چنین نیست، چون خود نماز خواندنِ در سحر جزء
عبادات و جزء سنتهاست [بلكه مقصود، قرآن خواندن مستقل از نماز شب است. ]
[1] - . صدر اسلام است؛ گفتیم این سوره البته اوایل آن سومین سوره ای است كه بر پیغمبر نازل شده. می گویند این قسمتها یك سال بعد از آنها نازل شده است.
[2] - . نور/31 و تحریم/8.