اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم
ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً. `وَ جَعَلْتُ لَهُ مالاً مَمْدُوداً. `وَ بَنِینَ شُهُوداً. `وَ مَهَّدْتُ لَهُ
تَمْهِیداً. `ثُمَّ یَطْمَعُ أَنْ أَزِیدَ. `كَلاّ إِنَّهُ كانَ لِآیاتِنا عَنِیداً. `سَأُرْهِقُهُ صَعُوداً. `إِنَّهُ فَكَّرَ وَ قَدَّرَ. `فَقُتِلَ كَیْفَ قَدَّرَ. `ثُمَّ قُتِلَ كَیْفَ قَدَّرَ. `ثُمَّ نَظَرَ. `ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ. `ثُمَّ أَدْبَرَ وَ اِسْتَكْبَرَ. `فَقالَ إِنْ
هذا إِلاّ سِحْرٌ یُؤْثَرُ. `إِنْ هذا إِلاّ قَوْلُ اَلْبَشَرِ. `سَأُصْلِیهِ سَقَرَ. `وَ ما أَدْراكَ ما سَقَرُ. `لا تُبْقِی
وَ لا تَذَرُ. `لَوّاحَةٌ لِلْبَشَرِ. `عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ [1]
آیات سوره مباركه یا ایّها المدّثّر است كه چند آیه اولش را در جلسه پیش تفسیر كردیم، و عرض
كردیم كه تمام این سوره مكیه است، در مكه نازل شده است و سیاق آیات هم نشان می دهد كه
مربوط به جریانهایی است كه در مكه واقع شده است. عرض كردیم كه آیات اول این سوره (تا
هشت آیه) ظاهرا مسلّم است كه جزء اولین آیاتی است كه بر رسول اكرم نازل شده است یعنی بعد
از آیات اول سوره مباركه اِقْرأ:
بسم الله الرحمن الرحیم.
اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ اَلَّذِی خَلَقَ. `خَلَقَ اَلْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ. `اِقْرَأْ
وَ رَبُّكَ اَلْأَكْرَمُ. `اَلَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. `عَلَّمَ اَلْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ [2]
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 103
این چند آیه، اولین آیاتی است كه بر رسول اكرم نازل شده است كه در حراء هم نازل شد. بعد از
نزول این آیات و آن جریان و آن وضع كه یك حالتی شبیه حالت اضطراب در ایشان پیدا شده بود
(چون برای اولین بار بود كه دریچه وحی به این صورت تفصیلی به روی ایشان باز شده بود) و به
منزل آمدند و به خدیجه فرمود كه مرا بپوشان می خواهم استراحت كنم، در حالی كه خود را برای
استراحت پوشانیده بود، بار دیگر همان فرشته كه در حراء ظاهر شده بود ظاهر شد و آیات اول
این سوره مباركه را خواند:
یا أَیُّهَا اَلْمُدَّثِّرُ. `قُمْ فَأَنْذِرْ. `وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ. `وَ ثِیابَكَ فَطَهِّرْ. `وَ اَلرُّجْزَ فَاهْجُرْ. `وَ لا تَمْنُنْ
تَسْتَكْثِرُ. `وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِرْ [3]
ولی باقی آیات این دو سوره هیچ كدام جزء آن آیاتی كه برای اولین بار یا دومین بار نازل
شد نیست، اینها بعد نازل شده است. و به طور كلی می دانیم كه در میان سوره های قرآن كمتر
سوره ای است (مگر سوره های خیلی كوتاه) كه تمام سوره از اول تا آخر یك نوبت نازل شده
باشد. از سوره های قصار و خیلی كوچك مثل «قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ» و «اِنّا اَعْطَیْناكَ الْكَوْثَرَ» چرا، ولی
سوره های متوسط و سوره های بزرگ نه، الاّ به ندرت. به ندرت در سوره های بزرگ هم داریم كه
تمام سوره یك بار نازل شده است. سوره هایی كه یك بار نازل نشده و به تدریج آمده است، وقتی
كه آیات آنها نازل می شد خود رسول اكرم می فرمودند كه این قسمت را در كجا قرار بدهید، بین
فلان آیه و فلان آیه یا بعد از فلان آیه در فلان سوره قرار بدهید.
این آیاتی كه الآن می خوانیم آیاتی است كه در مكه نازل شده است ولی سیاق آیات نشان
می دهد كه از آیاتی نیست كه روزهای اول نازل شده باشد بلكه بعد از آن است كه رسول اكرم
دعوت خودشان را اعلام و ابلاغ كرده بودند و حتی عده زیادی از مردم به اسلام گرایش پیدا كرده
بودند و شور و هیجان اسلام در میان مردم مكه و بالاخص جوانان مكه یا طبقات به اصطلاح
زیردست و محروم و مظلوم آنجا پیدا شده بود، كه این امر برای قریش یك نگرانی بسیار بزرگی به
وجود آورده بود و دائما می نشستند و در فكر چاره كردن این قضیه بودند.
بزرگترین مشكلی كه اینها داشتند این بود كه چگونه تبلیغ كنند كه بتوانند جلو شیفتگی مردم
را نسبت به قرآن و نسبت به خود رسول اكرم بگیرند، چون درست است كه قوّت و قدرت به دست
آنها بود، زور در اختیار آنها بود و مسلمین را هر نوع شكنجه ای می توانستند بكنند و می كردند،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 104
ولی اینها این مقدار شعور و ادراك داشتند كه یك چنین جریان معنوی را كه دلها را دارد تسخیر
می كند و روحها را به سوی خودش جذب می كند تنها با اعمال زور و شكنجه و فشار و آن
تعذیبهای سخت و حتی افرادی را در زیر شكنجه از بین بردن، نمی شود از بین برد، باید تدبیری
اندیشید كه جلو نفوذ معنوی این فكر را در دلها گرفت و باید این تیغ را در آن قسمت كُند كرد.
قرآن هم عجیب منعكس كرده است كه اینها نمی توانستند یك منطق واحد به خود بگیرند. اگر
به یك منطق واحدی ایمان پیدا می كردند، به این معنا كه یك منطقی برای خودشان پیدا می كردند
كه آن را بهترین منطق برای مبارزه می دانستند، همان را انتخاب می كردند. چون اینها آخرش به
یك نقطه اتفاق نرسیدند كه بالاخره حرفمان چه باشد و وقتی می خواهیم در مقابل این آدم تبلیغ
كنیم چه بگوییم، می بینیم كه با بیانهای خیلی مختلفی گفته اند، كه خود همینها ضد و نقیض درآمده
است و قرآن هم مخصوصا اینها را نقل و منعكس كرده است و این چقدر مفید و نافع است كه خود
قرآن نقل كرده كه در همان زمان چه می گفتند. حتی چیزهایی كه در واقع به منزله فحش و سَبّ
رسول اكرم است همانها را هم قرآن منعكس كرده است كه اینها درباره پیغمبر چه می گفتند. قرآن
هیچ كتمان نكرده است.