لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَ. این جمله را دو گونه تفسیر كرده اند. یكی اینكه
نَذِیراً لِلْبَشَرِاعلام
خطر كننده بشر است؛ جمله بعد می شود بدل آن: اعلام خطر كننده است برای هر كسی كه بخواهد
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 133
از شما جلو برود یا عقب بماند. گونه دیگر- كه دو معنا به هم نزدیك است- این است كه «لِمَنْ شاءَ
مِنْكُمْ. . . » بدل از برای «لِلْبَشَرِ» نباشد بلكه جمله مستقل است. هر دو وجه را مفسرین گفته اند. به
نظر من دومی بهتر است: این قرآن آمده است برای بشر كه راه بشر و چاه بشر را نشان بدهد.
قرآن همیشه در باره خود و پیغمبر می گوید بشیر و نذیر. این بشیر و نذیر عبارةٌ اُخری از این
است كه هم راه را نشان می دهد هم چاه را. چون اگر فقط بخواهد راه را نشان بدهد و چاه را نشان
ندهد ممكن است كسی راه را ببیند ولی چون چاه را نمی بیند و غافل از آن است خیال می كند كه
در راه دارد می رود، به چاه می افتد. اگر فقط چاه را نشان بدهد یك كار منفی است: این چاه است،
از آنجا نرو؛ خوب كجا بروم؟ مثبت و منفی با یكدیگر باید توأم بشود: این راه، از اینجا برو، این
چاه و از اینجا نرو. این راه، برو؛ آن بیراهه، نرو. اگر بگوید این راه است ولی خطر را نشان ندهد
كافی نیست. همین طور اگر خطر را نشان بدهد ولی نگوید راه این است؛ بگوید این خطر، از اینجا
نرو؛ انسان می گوید از كجا بروم؟ این است كه قرآن همیشه می گوید كه راهنما و چاه نماست.
بنابراین ما تعبیر كلمه «راهنما» كه می كنیم باید چاه نما هم بگوییم چون قرآن به دلیل اینكه بشیر و
نذیر است هم راه را می نمایاند و هم چاه را. راه را برای رفتن و چاه را برای پرهیز كردن و دوری
گزیدن.
راه است و چاه و دیده بینا و آفتاب
تا آدمی نگاه كند پیش پای خویش
چندین چراغ دارد و بیراهه می رود
بگذار تا بیفتد و بیند سزای خویش
و مردم بیش از مقداری كه به راهنمایی احتیاج دارند به چاه نمایی احتیاج دارند، و لهذا قرآن بیش
از مقداری كه به بشیر بودن تكیه می كند به نذیر بودن تكیه می كند، چون راه را انسان به حسب
فطرت هم می رود، در درجه اول چاه را باید نشان داد، خطر را باید اعلام كرد.
لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَقرآن آمده راهنمایی و چاه نمایی كند، آنگاه اینكه چه كسی
تقدّم پیدا كند، حركت كند، به جلو برود و چه كسی عقب بماند، دیگر اختیار با خود شماست.
لِمَنْ
شاءَ مِنْكُمْ این دیگر به مشیّت و اراده بشر بستگی دارد. بشر موجودی است مختار و آزاد. خدای
متعال او را راهنمایی و چاه نمایی می كند ولی جلو رفتن و حركت كردن یا عقب ماندن و ایست
كردن، این دیگر به خودش مربوط است.
لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَبه عهده هر كدام از
شماست كه پیش برود یا پس بماند. (به چاه افتادن در واقع مساوی است با همان پس ماندن. )