در اینجا می فرماید كه به انسان خبر داده می شود (به همان معنا كه عرض كردیم: ارائه می شود) بِما
قَدَّمَ وَ اَخَّرَ آنچه را كه مقدم داشته و آنچه را كه مؤخّر داشته است.
مفسرین این جمله را چند گونه معنی كرده اند. البته هر یك از آن معانی در جای خودش
درست است ولی در اینكه این آیه ناظر به كدام یك از آنها باشد كمی بحث است. یك معنی كه
شاید اكثر مفسرین گفته اند و بهتر است این است: انسان دو گونه اعمال دارد: اعمالی كه پیش از
خود می فرستد و اعمالی كه بعد از او می آید؛ اعمال پیش از خودش و اعمالی كه از پشت سر خود
برایش می آید. این اصطلاح كه انسان اعمالی را كه در دنیا مرتكب می شود «پیش می فرستد»
اصطلاح خود قرآن است. در سوره مباركه حشر خواندیم:
یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ
ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ [1]. تقوا داشته باشید و هر كسی دقت كند در آنچه پیش می فرستد. پیش فرستاده ها
یعنی اعمالی كه انسان انجام می دهد. هر عملی كه انسان مرتكب می شود یك پیش فرستاده است
یعنی عملش قبل از خودش به آن دنیا می رود، بعد خودش به دنبال عمل می رود. اینها
پیش فرستاده ها هستند.
ولی انسان بعضی كارها مرتكب می شود- چه خوب و چه بد- كه خودش رفته ولی حساب
عملش، دفتر عملش، ستون عملش همچنان باز است و آن عبارت است از سنتها و آثاری كه بعد
از خود باقی می گذارد. در سوره یس می خوانیم:
إِنّا نَحْنُ نُحْیِ اَلْمَوْتی وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ [2].
ما مردگان را زنده خواهیم كرد و آنچه را كه پیش فرستاده اند ثبت می كنیم و علاوه بر آنچه پیش
فرستاده اند آثار آنها را نیز ثبت می كنیم. (اثر شی ء آن چیزی است كه بعد از رفتنش پیداست. انسان
وقتی كه از جایی رد می شود آن جای پایش را اثرش می گویند؛ آنچه كه بعد از رفتن پیدا می شود. )
آنچه را كه پیش فرستاده اند و آنچه كه بعد از رفتنشان وجود دارد، آثاری كه بعد از گذشت آنها
وجود دارد ثبت می كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 160