قرآن اینجا حالت احتضار و جان دادن را بیان می كند، ببینید به چه شكلی بیان می كند: كَلاّ از این
مقوله سخن مگو، یعنی وارد مقوله دیگر باش.
إِذا بَلَغَتِ اَلتَّراقِیَ آنگاه كه نفْس، جان، روح به
چنبرهای گردن برسد. مقصود این است كه حالت حس و حركت از همه بدن سلب بشود و تنها در
این قسمتْ آثار حیات باقی باشد. و به طور كلی این جمله كنایه است از آن حضور یعنی قرب و
نزدیكیِ تمام شدن. آن وقتی كه كسانی كه در دور و بر این شخص محتضر هستند احساس می كنند
كه این دیگر رفته است، نیمی از حیاتش رفته است، در ظاهر بدنش دیگر آثار حیات احساس
نمی شود. وَ قیلَ مَنْ راقٍ یعنی با كمال یأس گفته می شود دیگر حالا كیست كه بتواند این را چاره
كند؟
وَ ظَنَّ أَنَّهُ اَلْفِراقُ و خود شخص محتضر، كسی كه در حال جان دادن است، بداند كه لحظه
جدایی است.
جدایی بدترین دردها شمرده شده است. شاعر عرب می گوید:
یَقولونَ اِنَّ الْمَوْتَ صَعْبٌ عَلَی الْفَتی
مُفارَقَةُ الاَْحْبابِ وَ اللّهِ اَصْعَبُ
سعدی می گوید:
ای ساربان آهسته ران كآرام جانم می رود
وان دل كه با خود داشتم با دلستانم می رود
در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن
من خود به چشم خویشتن دیدم كه جانم می رود
در زمینه سختی جدایی خیلی سخن گفته شده است. حتی می بینیم كه در تعبیرهای شاعرانه،
سعدی می گوید كه در جدایی جان از بدن خیلی سخن شنیده ایم ولی من جدایی محبوب را كه دیدم
این معنا را احساس كردم و به چشم خود دیدم. ولی همه اینها باز نوعی تعبیر شاعرانه است یعنی
آن حقیقت را آدم نمی تواند احساس كند كه آن جدا شدن واقعی، آنجا كه جان با بدن خداحافظی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 169
می كند و می رود چگونه است؛ قابل تصور نیست. نظامی اشعاری بسیار شیرین و عالی دارد،
می گوید:
شنیدستم كه افلاطون شب و روز
به گریه داشتی چشم جهانسوز
یكی گفتا به او كاین گریه از چیست؟
بگفتا چشم كس بیهوده نگریست
از آن گریم كه جسم و جانِ دمساز
به هم خو كرده اند از دیرگه باز
جدا خواهند شد زین آشنایی
همی گریم از آن روز جدایی