سخن می گوید] چون قرآن «سبع المثانی» است، همیشه اگر از اهل عذاب سخن می گوید چند كلمه ای هم از اهل رحمت می گوید برای اینكه یكجانبه سخن نگفته باشد. یا اگر زیاد از اهل رحمت سخن می گوید فورا اهل عذاب را هم در كنارش ذكر می كند كه تعادل «خوف و رجایـ- ی» محفوظ مانده باشد. إِنَّ اَلْمُتَّقِینَ فِی ظِلالٍ وَ عُیُونٍ . متقیان، با تقوایان، پرهیزكاران (كه كلمه پرهیزكاران چندان كلمه رسایی نیست) در سایه هایی و در چشمه هایی هستند. ظِلال جمع ظِلّ است و ظِلّ یعنی سایه. ما نمی توانیم تصور كنیم كه سایه در آنجا چگونه سایه ای است. مسلّم در بهشت اینچنین نیست كه خورشید تابش موذی دارد و درختهایی آنجا هستند كه مانع اذیت تابش خورشیدند. این را من فقط با روایتی كه در ذیل همین آیه هست برایتان ذكر می كنم تا بفهمیم كه معنای واقعی این كلمات برای ما چندان هم قابل تصور نیست یعنی بالاتر از فهم ماست. در حدیث است كه سایه های بهشت از نور است انور از نور خورشید. سایه ای است از نور، سایه است ولی از نور كه از نور خورشید انور است.

اما عیون. در اوایل سورههَلْ أَتی عَلَی اَلْإِنْسانِ خواندیم: عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اَللّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً. چشمه هایی هست كه بندگان خدا آن چشمه ها را تفجیر می كنند، می جوشانند، استخراج می كنند. این چشمه ها تجسم چه حقایقی است؟ مسلّم یك سلسله حقایق در این دنیا، چون هر چه در آن دنیاست تجسم این دنیاست. به نظر من درباره افرادی است كه در این دنیا در اثر اخلاص، چشمه های حكمت از باطنشان جاری شده است، كه پیغمبر فرمود: مَنْ اَخْلَصَ لِلّهِ اَرْبَعینَ صَباحا جَرَتْ یَنابیعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلی لِسانِهِ. هر كسی كه چهل صباح اخلاص بورزد چشمه هایی از حكمت از قلب او بر زبانش جاری می شود. این چشمه هایی كه در آنجا از باطن می جوشد، تجسم همین چشمه هایی است كه در دنیا می جوشد. در عین حال نمی خواهم انكار كنم كه چشمه ها صورت جسمانی دارد. عرض كردم تجسم اینهاست، یعنی جسمانی است.

وَ فَواكِهَ مِمّا یَشْتَهُونَ . میوه هایی هست از آنچه بخواهند. در آنجا هیچ محدودیتی نیست. هر چه كه انسان اراده كند و بخواهد همان هست. كُلُوا وَ اِشْرَبُوا. بخورید و بیاشامید. مفسرین گفته اند كُلوا وَ اشْرَبوا كنایه است، یعنی استفاده ببرید. خوردن و آشامیدن كنایه از بهره بردن است ولو بهره بردنی كه از نوع خوردن و آشامیدن نباشد. بخورید و بیاشامید، یعنی بهره ببرید. هَنِیئاً بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ *. گواراست شما را یا گوارا باد شما را كه همه اینها به موجب اعمال خود شماست. إِنّا كَذلِكَ نَجْزِی اَلْمُحْسِنِینَ . ما نیكوكاران را اینچنین پاداش می دهیم. شما مردمی نیكوكار بوده اید، این هم پاداش نیكوكاری تان. وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِینَ . وقتی آنهایی كه تصدیق كردند به چنین نعمتها می رسند پس وای به تكذیب كنندگان كه از چنین نعمتها محرومند.

دو مرتبه خطاب به مكذّبین است: كُلُوا وَ تَمَتَّعُوا قَلِیلاً إِنَّكُمْ مُجْرِمُونَ . ای تكذیب كنندگان! شما

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 280

هم در این دنیا مهلتی دارید، شما هم در این دنیا بخورید و بهره ببرید، اما بدانید كم است، عاقبت مجرمید و مجرم گرفتار است. كُلوا وَ تَمَتَّعوا قَلیلاً. شما هم در این دنیا بخورید و بهره ببرید یك مدت كمی، اماإِنَّكُمْ مُجْرِمُونَ. `وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِینَ . وای در آن روز برای تكذیب كنندگان این حقیقت.

[1] - . مرسلات/41.