لا یَذُوقُونَ فِیها بَرْداً وَ لا شَراباً. `إِلاّ حَمِیماً وَ غَسّاقاً. در آنجا نه از طعم بَرْد یعنی خنكی (مثلی خنكی
سایه) و نه آشامیدنی چیزی می چشند، آنچه می چشند حمیم است و غسّاق، آبهای جوشان و
اشیاء كثیف. خیلی به نظر عجیب می آید كه عذاب برای انسان این همه شدید باشد. جواب می دهد:
جَزاءً وِفاقا. اتفاقا یك جزای صددرصد موافق است؛ چون موافق بودنش به این است كه این
خودش است [یعنی این عذاب خودِ آن عمل است. ] مثل جزای دنیا نیست كه عِقاب دنیا غیر از
جرم دنیا باشد. در دنیا یك نفر جرمی مرتكب می شود جریمه اش فرض كنید زندان است، زندان
غیر از جرمش است. یا جریمه اش قتل است، قتل غیر از جرمش است. ولی در آنجا چیزی شبیه
عمل و عكس العمل است و بلكه بالاتر از عمل و عكس العمل است. عمل و نتیجه عمل، مثل اینكه
انسان سمی را بخورد. در یك لحظه انسان سمی را می خورد. كار كوچكی می كند. ولی این كار
كوچك عوارض بزرگی دارد. اگر زنده بماند یك عمر او را رنج می دهد و اگر بمیرد نیز همان یك
ذره از ماده ای را بلعیدن، جانش را از دست دادن است. دیگر این حسابها نیست كه یك كار به این
كوچكی، یك ذره از دارویی را خوردن كه نباید به دنبالش یك كار به این بزرگی بیاورد، یك مرگ
به دنبالش باشد كه یك فامیل را داغدار كند. نه، این حرفها نیست. بالاتر این است كه جزا عین
عمل باشد. این است كه برای اینكه این شبهه برای انسانها پیش نیاید كه این عذابها خیلی سنگین
است و كسی خیال كند كه خدا عذابی را جدا از اعمال انسان تهیه كرده، بعد بگوید سنگین است یا
سبك، [می فرماید جزایی موافق است. ] اگر سنگین است یا سبك، هر چه هست، خود عملت
است، چیز دیگری نیست.
إِنَّهُمْ كانُوا لا یَرْجُونَ حِساباً. چطور شد اینها به این روز افتادند؟ فكر نمی كردند در كار عالم
حسابی و نظمی و كتابی و حقیقتی هست. خیال می كردند هر چه هست بی حسابی است، خوردن و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 289
بردن است و هر كاری كردیم حسابی در كار نیست. مگر چنین چیزی ممكن است؟ ! كوچكترین
كاری حساب دارد. حساب را در نظر نگرفتن چنین عواقب و نتایجی دارد.
وَ كَذَّبُوا بِآیاتِنا كِذّاباً.
اینها حقایق آیاتی را كه ما برایشان آورده بودیم تكذیب می كردند، دروغ می پنداشتند چه دروغ
پنداشتنی.
وَ كُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ كِتاباً. دو مرتبه می فرماید همه چیز در عالم حساب و كتاب دارد. هر
چیزی را ما در كتابی احصا كرده ایم، یا هر چیزی را ما احصا كرده ایم احصا كردنی، یا هر چیزی را
ما نوشته ایم نوشتنی؛ یعنی هیچ چیزی بی حساب و كتاب نیست. اصلاً موحد یعنی كسی كه اعتقاد
دارد كه یك پلك بهم زدن او حساب و كتاب دارد.
فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِیدَكُمْ إِلاّ عَذاباً. حالا كه چنین است باید بچشید و نمی افزاییم شما را مگر
عذاب.
در آیه «لابِثینَ فیها اَحْقابا» چون مسئله ای در باب خلود مطرح است بعضی مفسرین سخنی
گفته اند و آن بعید هم نیست. خلود یعنی جاودانگی. نصّ آیه قرآن است هم در مورد بهشت هم
درباره جهنم كه
هُمْ فِیها خالِدُونَ [1]*یعنی در آنجا جاودانه هستند. برخی خواسته اند از این آیه قرآن
اینچنین استنباط كنند كه بقای در جهنم به صورت جاودانه هست اما عذاب كشیدن گو اینكه خیلی
طولانی است اما در نهایت امر، دیگر به صورت عذاب كشیدن نیست، مثل كسانی كه به چیزی خو
بگیرند و عادت كنند، یك چنین حالتی. البته از آنجا چنین گفته اند كه قرآن می فرماید:
لابِثِینَ فِیها
أَحْقاباً. `لا یَذُوقُونَ فِیها بَرْداً وَ لا شَراباً. `إِلاّ حَمِیماً وَ غَسّاقاً. در احقابی چنین حالت را دارند، یعنی
وقتی كه این احقاب كه خیلی خیلی هم طولانی است تمام بشود دیگر این حالت نیست. اما البته
این احتمالی است كه نمی شود روی آن تكیه كرد و آن را قطعا درست دانست. و صلّی اللّه علی محمد
و آله الطاهرین.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 290