همین كه این داستان به آخر می رسد، دومرتبه برمی گردد به اصل محاجّه پیغمبر با كفار زمان
خودش كه منكر قیامت بودند:
أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ اَلسَّماءُ بَناها. مرتب روی «ما» تكیه می كنند: ما اگر
بمیریم مگر دومرتبه زنده می شویم؟
یَقُولُونَ أَ إِنّا لَمَرْدُودُونَ فِی اَلْحافِرَةِ. `أَ إِذا كُنّا عِظاماً نَخِرَةً. آیا ما
بعد از آنكه استخوانهای پوسیده شدیم از نو ساخته می شویم؟ خیلی مهم است كه ما دومرتبه خلق
و ساخته شویم! قرآن می گوید: جلو چشمتان این آسمانِ به این عظمت، این خلقتِ به این عظمت
را ببینید، دیگر این حرفهای مهمل را نزنید. آیا كار خلقت شما شدیدتر و سخت تر و دشوارتر
است (دشواری با مقیاس فكر بشر) یا این سماء و آسمان، این عالم عِلوی كه خدای متعال ساخته
است؟
رَفَعَ سَمْكَها فَسَوّاها. سقف آسمان را سقف بلندی ساخت، یعنی این عالم می توانست به این
شكل نباشد كه امروز هست. اگر به این شكل نبود دیگر انسانی نبود، شب و روزی نبود؛ یعنی اگر
تمام فضای بین ما و این ستارگان را یك ماده غلیظی نظیر خاك پركرده بود، دیگر جانداری نبود.
رَفَعَ سَمْكَها سقفِ این ساختمان را این اندازه رفیع كرد فَسَوّیها آن را بیاراست، تسویه كرد، یعنی هر
چیزی را به اندازه لازم قرار داد و لهذا این نظام عالم به این گونه برپاست.
وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها. نظام شب و روز قرار داد، تاریك كرد شبش را و بیرون آورد
روزش را، یعنی اوضاع عالم را طوری كرد كه گاهی روز است و گاهی شب، و اگر این روز و شب
نبود جاندار و حیاتی نبود، و این كار خداوند متعال دلیل بر حكیم بودن و قادر بودن خالق عالم
است.
وَ اَلْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها. بعد از این؛ آیا مقصود این است كه در زمان بعد از این؟ یا «بعد از
این» یعنی علاوه بر این؟ چون در آیات قرآن، جای دیگر هم ما داریم كه وقتی می گوییم بعد از آن،
یعنی علاوه بر آن، مثل:
عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنِیمٍ [1]. نه این است كه اول عتلّ است در زمان بعد زنیم،
بلكه عتلّ است و بعلاوه زنیم است.
وَ اَلْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها. و بعد از این مطلب، یعنی علاوه بر
این، زمین را دَحْو كرد. مقصود از دحو زمین كه به «دحوالارض» معروف است چیست؟ معروف
همین است كه «زمین را دحو كرد» یعنی زمین را منبسط و پهن قرار داد، یعنی به شكلی قرار داد كه
بشر بتواند بر روی آن زندگی كند، چون زمین نسبت به ما حالت یك جسم مسطح را دارد، اگر
قسمتهای مختلف این زمین همه مثل كوهستانها می بود، دیگر برای انسان امكان زندگی نبود. كلمه
«دحو» یك معنی دیگر هم دارد و آن معنیِ غلتیدن و غلتاندن است كه چیزی را بغلتانند. عرب به
آن چوب بزرگی كه با آن توپ را به حركت درمی آورند یا آن چوب كوچك را می زنند و پرتاب
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 341
می كنند و به حركت درمی آورند «مِدْحاة» می گوید. حدیثی است راجع به امام حسین علیه السلام كه كسی
گفت: حسین بچه بود و با بچه های دیگر مدحاة بازی می كرد (كانَ یَلْعَبُ بِالْمَداحی) . اگر چیزی را
روی زمین بغلتانند مثل توپی كه شما حركت می دهید كه دو حركت می كند، هم حركت انتقالی
می كند و هم به دور خودش می چرخد، عرب این حركت را دَحْرَجَه می گوید. آنوقت دَحی یعنی
شیئی را به این شكل به حركت در آورد. عده ای می گویند مقصود از «
وَ اَلْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها»
این است كه علاوه بر این، خدای متعال زمین را مانند آن گویی كه با یك مِدحاة آن را به حركت
در می آورند كه در همان حالی كه حركت می كند به دور خودش هم می چرخد، زمین را به دحرجه
در آورد یعنی به یك حركت اینچنینی درآورد. و صلّی اللّه علی محمد و آله الطاهرین.
باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .
پروردگارا دلهای ما به نور ایمان منوّر بگردان، دلهای ما آماده شنیدن و پند گرفتن از اندرزها
و نصایح قرار بده، نیتهای ما را خالص بفرما، حاجات مشروعه ما را برآور، به ما بیداری و
تنبه عنایت بفرما، اموات ما مشمول عنایت و مغفرت خودت قرار بده.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 342