بنابراین، از این جهت [كه عتاب در این آیات نسبت به پیغمبر اكرم باشد، ] اشكالی نیست؛
مخصوصا كه آیات اول (یعنی همان آیات عتاب آمیز) از آنجا كه هركسی شایستگی هرگونه عتابی
را ندارد، برای شخص مورد عتاب، مدح فوق العاده بزرگی است.
وَ ما یُدْرِیكَ لَعَلَّهُ یَزَّكّی. `أَوْ یَذَّكَّرُ
فَتَنْفَعَهُ اَلذِّكْری . «چه می دانی؟ ! شاید او پاك شود. شاید اگر تذكراتی بدهند، این تذكرات به حال او
سودمند واقع شود. » این حرفها را به كسی می گویند كه چنین حرفهایی را بشود به او گفت. معنی
این حرفها این است كه تو غفلت داری، ولی تو آدمی هستی كه اگر می دانستی این شخص متذكر
می شود، چنین كاری نمی كردی. این یك فضیلت است و برای مردی از بنی امیه- كه می گویند
عثمان بوده- خیلی زیاد است. اگر می گفتند: یكی از صحابه بزرگ مثل سلمان چنین كاری كرد،
این قابل قبول بود كه خدای متعال او را این گونه ادب كند كه «تو چه می دانی؟ ! چرا غافل بودی؟ !
شاید این آدم یك سود معنوی ببرد. » یعنی تو خودت می دانی كه اگر سود معنوی ببرد، باید حتما
پیغمبر با او صحبت كند. این حرف را به كسی می گویند كه در این راه باشد. ولی خدا هیچ وقت
درباره ابوسفیان (كه از بیخ با همه این حرفها مخالف است) نمی گوید:
وَ ما یُدْرِیكَ لَعَلَّهُ یَزَّكّی. `أَوْ
یَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ اَلذِّكْری .
البته من نمی خواهم به طور قطع بگویم كه این آیات در مورد چه كسی نازل شده. فقط
می خواستم به این مقدار عرض كنم كه اگر عتابِ آیه را این طور معنی كنیم كه تو به فقرا توجه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 372
نداری و فقط چشمت به اغنیاست، البته چنین چیزی نسبت به پیغمبر اكرم محال است؛ كسی كه
اینچنین باشد، پیغمبر نیست. ولی یك وقت مطلب طور دیگری است. پیغمبر در كار پیغمبری
خودش، در كارهای لِلّه و فی اللّه خودش، تدبیری اندیشیده و خدای متعال در مورد همین تدبیر
فی اللّه و لِلّه كه صد درصد هم الهی است او را مورد عتاب قرار می دهد و یك نوع كار لِلّه و فی اللّه
دیگری به او پیشنهاد می كند
[1]. این، دو مسئله ای بود كه می خواستیم در مورد آیات قبل بیان كنیم.
[1] - . سؤال: مثل این كه به كسی بگویند: «از شما انتظار نداشتیم كه چنین كاری بكنید. »
استاد: بلكه نظیر این است كه بگویند: «ما از شما بیش از این انتظار داشتیم» . آنهم در یك سطح بالایی، یعنی در
یك كاری كه تازه خود آن كار هم خیلی عالی است.