نكته دیگر این كه از این آیه دو مطلب استنباط می شود، یكی جنبه فردی و دیگر جنبه اجتماعی
آیه. اگر از نظر فردی در نظر بگیریم، این آیه خطاب به یك فرد می گوید: ای انسان! (مثلا ای زید! )
تو باید در آنچه تغذیه می كنی فكر كنی. در تغذیه روحی خودت، یعنی در آنچه می بینی و
می شنوی و می خوانی و در آنچه به تو تعلیم می كنند، در همه اینها دقت كن و ببین چه چیزی وارد
روح خودت می كنی. هر دیدنی و هر شنیدنی، چیزی را وارد روح می كند. البته حواسّ دیگر هم
همین گونه هستند، منتها نه به درجه سمع و بصر. هر بوییدنی، هر چشیدنی و هر لمس كردنی،
چیزی را وارد روح انسان می كند. گاهی انسان با یك بوییدن، یك لمس كردن و یا یك چشیدن،
به سویی كشیده می شود. همه اینها نیرو و جاذبه دارند. گاهی با یك كتاب و یا یك سطر، با یك
سخن و یا یك درس، انسان زیر و رو می شود (حال یا خوب است، بد می شود و یا بد است، خوب
می شود) . پس انسان در تغذیه های روحی و معنوی خیلی باید محتاط باشد.
از نظر اجتماعی، مسئله در سطحی وسیعتر و بالاتر مطرح است. یعنی باید حساب كرد كه در
جامعه چه چیزهایی صحیح است كه باشد و چه چیزهایی صحیح نیست كه باشد. این مطلب را در
اینجا از این جهت طرح كردم كه بعضی تحت عنوان «آزادی» - مثلا آزادی فكر- می گویند: نباید
جلو هیچ چیزی را گرفت؛ یعنی حتی اگر حكومتی واقعا نماینده مردم باشد و بخواهد از روی
حقیقت كار كند، حق ندارد كه مثلا پاره ای از نوشته ها را محدود كند
[1].
[1] - . این كه گاهی قدرتهای ناصالحی از افكار و نوشته های خوب جلوگیری می كنند و افكار و نوشته های بد را
آزاد می گذارند، محل بحث ما نیست. بحث ما در این است كه یك قدرت صالح آیا حق دارد در این كار دخالت كند یا حق ندارد؟