تا موقع حشر و نشر اشاره شد و بعد (بنا بر ظاهر آیه) فرمود: پس انسان لازم است در طعامها و آنچه كه در طبیعت مایه تغذیه اوست فكر كند [1]، حال می فرماید: أَنّا صَبَبْنَا اَلْماءَ صَبًّا. آیا دقت نمی كنند كه ما چگونه آب را به نوع خاصی (یعنی قطره قطره) می ریزیم (ریختیم) ؟ ! و بعد زمین را طوری خلق كرده ایم كه شكافته می شود و آبها را در خودش جذب می كند؟ ! (اگر تمام زمین مثل یك كوهستان سخت بود، هرچه باران می بارید در خودش جذب نمی كرد. )

در اینجا بعضی از مفسرینِ به اصطلاح جدید، آیه را به معنی دیگری حمل كرده اند كه فی حدّ ذاته معنی بعیدی نیست. می گویند: در اینجا جریان دائمیِ آمدن بارانها و رویش گیاهان مقصود نیست؛ به این قرینه كه فرموده: أَنّا صَبَبْنَا اَلْماءَ صَبًّا(ما آب را به نوع خاصی ریختیم) و نفرموده:

اَنـ- ّا نَصُبُّ الْماءَ (ما آب را می ریزیم) ، و همچنین در آیه بعد می فرماید: ثُمَّ شَقَقْنَا اَلْأَرْضَ شَقًّا(سپس زمین را به نوع خاصی شكافتیم) . می گویند: با توجه به نظریاتی (یا فرضیاتی) كه امروزه برای علمای معرفة الارضی بر اساس اصول زمین شناسی حاصل شده است، این آیه اشاره دارد به بعضی از دوره هایی كه بر كره زمین گذشته است، به این بیان كه بعد از دوره های ابتدایی كه زمین به صورت یك كره آتشین بوده و تدریجا سطح آن سرد شده و گازهایی كه در اطرافش بوده به صورت بخارهایی درآمده، دوره هایی بر زمین گذشته است كه از آن بخارها به طور سیل آسا و دائم بر روی زمین آب می ریخته. كره زمین كه بعد از سرد شدن، بیشتر به صورت سنگهای خاصی بوده [2]، در اثر سالها و شاید میلیونها سال ریزش متوالی آب به این حالت درآمده است. در آیه «ثُمَّ شَقَقْنَا اَلْأَرْضَ شَقًّا» نیز مقصود شكافهایی است كه در اثر این ریزشها پیدا شده، به صورتی كه مثلا یك قسمت درّه شده و قسمت دیگری كوه، و خلاصه زمین به وضعهای خاصی درآمده است [3].

ولی تقریبا عموم مفسرین، این ریزش را به همین ریزش بارانهای متوالی- كه الآن هم هست- حمل كرده اند.

فَأَنْبَتْنا فِیها حَبًّا. در زمین دانه رویاندیم. اشاره است به چیزهایی كه به صورت دانه در زمین به وجود می آید مثل گندم، جو، نخود و عدس.

وَ عِنَباً وَ قَضْباً. و انگور را و قضب را. در این آیه انگور را به اسم خاص ذكر كرده است با

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 383

این كه در آیات بعد میوه به طور كلی خواهد آمد. «قضب» یعنی سبزی به طور كلی [4]. بعضی گفته اند: مقصود از «قضب» فقط سبزیهایی است كه هرچند بار كه درو شود باز خودش می روید، مثل تره.

وَ زَیْتُوناً وَ نَخْلاً. و درخت زیتون و درخت خرما را. وَ حَدائِقَ غُلْباً. و باغستانها و باغهای مملوّ از درختهای بسیار عظیم و ستبر را. وَ فاكِهَةً وَ أَبًّا. و میوه (به طور كلی) و روییدنیهایی كه خوردنی برای حیوانات است نه انسان.

مَتاعاً لَكُمْ وَ لِأَنْعامِكُمْ . همه اینها را برای تمتع و بهره گیری و تغذیه شما و حیوانات شما [قرار دادیم. ]

تا اینجا درواقع قرآن انسان را دعوت به مطالعه می كند؛ یعنی یك فهرست به انسان می دهد و می گوید: ای انسان! درباره اینها فكر و مطالعه علمی كن تا (به قول امروزیها) اسرار خوراكیها را به دست آوری.

[1] - . به عبارت دیگر به غذا شناسی بپردازد. كسانی كه در این جهت تخصصی دارند می دانند كه در زمینه غذا شناسی كتابهای بسیاری تألیف شده؛ مثلا راجع به خواص میوه ها و سبزیها و یا راجع به انواع گوشتها و خواصی كه در آنها هست.

[2] - . در آن موقع به صورت خاك نبوده.

[3] - . بنا بر این تفسیر، معنی آیهفَأَنْبَتْنا فِیها حَبًّاچنین می شود: بعد از مدتها كه از این دوره ها گذشت، برای اولین بار، ما موجود زنده یعنی گیاهان را در زمین رویاندیم.

[4] - . نمی دانم چرا بعضی، «قضب» را به «خرما» ترجمه كرده اند. قطعا «خرما» صحیح نیست؛ یعنی هیچ مفسری و هیچ [كتاب ] لغتی كلمه «قضب» را به «خرما» معنی نكرده است. شاید اشتباه از كتابت باشد.