تا اینجا مسائل مقدماتی قیامت ذكر شد و از اینجا مسائلی شروع می شود كه به متن قیامت مربوط
است. به اصطلاح می گویند آیات قبل مربوط به «اشراط الساعة» است و این آیات به خود «ساعة»
مربوط است.
وَ إِذَا اَلنُّفُوسُ زُوِّجَتْ . آنگاه كه جانها جفت و قرین شوند
[1]. در قرآن این مطلب مكرر آمده
است
[2]كه انسانها در این دنیا روی ملاكهای خاصی با یكدیگر اجتماع دارند و جفت و قرین
می شوند و در آن جهان روی ملاك دیگری. ملاكهای اجتماع در این دنیا، خیلی مختلف است، مثلا
هم زبانی، هم وطنی، قوم و خویشی و رَحِمی، هم طبقه بودن و هم صنف بودن. ولی در آن جهان،
ملاك اجتماع، هم روحی و هم فكری و هم سنخیِ واقعی است و انسانها درست مثل مغناطیس
یكدیگر را جذب می كنند. هر كسی با آن كسی خواهد بود كه در واقع الگوی اوست. و لهذا در
قرآن می فرماید:
یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ [3]. در آن روز هر گروهی را با پیشوای خودشان
می خوانیم (در اینجا «پیشوا» اعم است از پیشوای خوب و پیشوای بد) . در آیه دیگری درباره
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 390
فرعون می فرماید:
یَقْدُمُ قَوْمَهُ یَوْمَ اَلْقِیامَةِ [4]. در روز قیامت فرعون پیشاپیش گروه خودش حركت
می كند؛ یعنی «فرعونی» با فرعون محشور می شود و در كنار فرعون قرار می گیرد.
هر كسی هم كه واقعا روحش، فكرش، اندیشه اش و ملكاتش علوی و مانند علی علیه السلام باشد،
علی علیه السلام مثل مغناطیسی كه آهنها را جذب می كند و می كِشد، او را جذب می كند.
وَ إِذَا اَلْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ. `بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ . آنگاه كه كودكهای زنده به گور شده مورد سؤال واقع
شوند كه به چه گناهی كشته شده اند؟ ! این را به دو صورت می شود معنی كرد. یكی این كه پدرانی
كه این كودكان را كشته اند مورد سؤال واقع می شوند، و دیگر این كه خودشان مورد سؤال واقع
می شوند. ظاهر آیه همین معنی دوم است و این معنی بلیغ تر هم هست. این معنی دوم نهایت غضب
الهی را درباره این پدرها می رساند. قرآن می گوید: به این كودكها می گویند: شما به چه گناهی كشته
شده اید؟ ! در اینجا آن پدرانی كه كودكانشان را زنده به گور كرده اند به طور غیر مستقیم مورد سؤال
واقع می شوند.
وَ إِذَا اَلصُّحُفُ نُشِرَتْ . و آنگاه كه صحیفه ها، كتابها و نامه های اعمال باز شود. وَ اِذَا السَّماءُ
كُشِطَتْ. و آنگاه كه آسمان بركنده و برچیده شود. یعنی این دستگاه و این وضعی كه به شكل سقف
می بینید، بكلی برچیده می شود و شما در آن وقت آسمانی بالای سر خودتان نمی بینید.
وَ إِذَا
اَلْجَحِیمُ سُعِّرَتْ. و آنگاه كه جحیم (دوزخ) برافروخته شود.
وَ إِذَا اَلْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ . و آنگاه كه بهشت
نزدیك آورده شود.
در اینجا بعد از این كه دوازده «آنگاه كه. . . » فرمود، می فرماید:
عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ . در آن
وقت است كه هر كسی، هر نفسی، هر روحی و هر جانی می داند چه احضار كرده و چه كرده است،
چون در آن وقت، تمام اعمال خودش را حاضر می بیند (یعنی خودِ اعمال را حاضر می بیند)
[5].
این كه مقصود از «ما اَحْضَرَتْ» همان عمل است، در آیات دیگری بیان شده است. در یك
آیه می فرماید:
وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً [6]. یعنی آنچه را كه عمل كرده اند در آنجا حاضر می یابند.
در آیه دیگری می فرماید:
یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ
أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً [7]. روزی كه هر كسی هر كار خیری كه كرده است حاضر می یابد و هر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 391
كار بدی هم كه كرده است حاضر می بیند، و خیلی دوست دارد كه بین او و این كارهای بد فاصله
بود. همچنین در سوره مباركه «اِذا زُلْزِلَتْ» می فرماید:
إِذا زُلْزِلَتِ اَلْأَرْضُ زِلْزالَها. `وَ أَخْرَجَتِ اَلْأَرْضُ
أَثْقالَها. `وَ قالَ اَلْإِنْسانُ ما لَها. `یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها. `بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحی لَها. `یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ اَلنّاسُ أَشْتاتاً
لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ [8]. روزی كه مردم به صورت گروه گروه
[9]صادر می شوند، بیرون می آیند و حضور پیدا
می كنند برای این كه آنها را در نمایشگاه عمل ببرند و اعمال خودشان را ارائه بشوند
[10].
تا اینجا یك قسمت از این سوره به پایان می رسد. در این قسمت، سیزده آیه به عنوان مقدمه
ذكر شد برای این كه این جمله بیان شود كه آینده ای قاطع و قطعی وجود دارد كه در آن، انسان در
یك نمایشگاه بزرگ عمل وارد می شود و تمام آنچه كه در طول عمر انجام داده و آنچه كه خود
احضار كرده، در آنجا حاضر می بیند.
[1] - . در سوره «
إِذا وَقَعَتِ » هم كه قرآن مردم را به سه گروه تقیسم كرده، تعبیر «ازواج» به كار برده:
وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً. همچنین در آیه دیگری می فرماید:
اُحْشُرُوا اَلَّذِینَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ صافّات/22. در این آیات نیز «ازواج» یعنی قرینها و هم سخنان و هم فكران.
[2] - . در بعضی آیات قبل هم بیان كردیم.
[5] - . انسان در دنیا مبتلا به فراموشی است، لذا وقتی كاری انجام می دهد بعدا اصلا به ذهنش نمی آید كه چه كرده.
فرض كنید انسان در مجلسی حرفهایی می زند. اگر بعد از یك سال حرفهای خودش را كه با ضبط صوت ضبط شده گوش كند، خودش می گوید: چه حرفهای چرندی من گفته ام!
[9] - . این كه می فرماید گروه گروه، اشاره است به مضمون آیه
وَ إِذَا اَلنُّفُوسُ زُوِّجَتْ .
[10] - . [یعنی اعمالشان به آنها نشان داده شود. ]