یادم هست در ایام طلبگی ما، مرحوم اشراقی- واعظ معروف قم
[1]- در منبری كه همه علمای
بزرگ هم آنجا بودند همین آیه را عنوان كرد:
وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ. `اَلَّذِینَ إِذَا اِكْتالُوا عَلَی اَلنّاسِ یَسْتَوْفُونَ .
بعد «تطفیف» را معنی كرد و توسعه داد [به این صورت ] كه هر كسی در جامعه فروشنده است و
فروشنده ها تنها آنهایی نیستند كه پشت پاچال هستند، بلكه هر كسی، هم خریدار است و هم
فروشنده و دائما انسان در جامعه می خرد و می فروشد. بعد وارد كار حوزه های علمیه شد، رو كرد
به طرف علما و گفت: ما حوزه های علمیه الان خودمان كم فروش شده ایم. شما نگاه كنید! در
پانصد ششصد سال پیش حوزه های علمیه ما به منزله دانشگاه بود
[2]؛ یعنی در این حوزه های علمیه
فقه تدریس می شد
[3]، اصول و ادبیات عرب تدریس می شد، تاریخ و ریاضیات تدریس می شد،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 439
فلسفه و نجوم تدریس می شد؛ هر عالمی كه در آن دورانِ قدیم بوده، از همین حوزه ها بیرون آمده؛
بوعلی سینا از حوزه بیرون آمده، ابوریحان بیرونی از حوزه بیرون آمده. . . ولی ما كم كم اینها را كم
گذاشتیم [و در نتیجه ] دیگر حوزه های ما مورخ و ادیب و ریاضیدان تربیت نمی كند، حتی علوم
ریاضی قدیم خودمان را دیگران بعضی كتابهایش را می برند و می خوانند. پس ما ماندیم و فقه و
اصول، در فقه و اصول هم كم گذاشتیم و فقط به سه چهار باب معین مثل كتاب البیع و. . . پرداختیم.
پس همه كم فروش شده ایم، ما هم در حوزه كم فروش شده ایم.
این یك حقیقتی است، گرچه او به زبان خطابه گفت. مفسرین هم گفته اند كه هر صنفی در كار
خودش می تواند كم فروش باشد و می تواند تمام فروش باشد
[4].
أَ لا یَظُنُّ أُولئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ. `لِیَوْمٍ عَظِیمٍ . آیا اینها فكر نمی كنند برای روز بزرگی برانگیخته
می شوند؟ ! یَوْمَ یَقومُ النّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ. آن روزی كه مردم برای حق بپا می خیزند (یعنی در پیشگاه
حق بپا می خیزند و احضار می شوند) . كَلاّ یعنی از این مقوله سخن مگو، برویم دنبال نتیجه كار. اِنَّ
كِتابَ الْفُجّارِ لَفی سِجّینٍ. همانا نوشته فاجران در سجّین است.
[1] - . خدا بیامرزد او را، ایشان نزدیك سی سال است كه فوت كرده و واعظ خیلی زبردستی بود، قوه خطابه اش خیلی خوب بود و مرد فاضل و ملاّیی هم بود. در مجالس علما و طلبه ها بیشتر او منبر می رفت و چون مجالسش بیشتر مجالس طلبه ها بود، غالبا منبر او آن طور كه بین طلبه ها می گرفت جای دیگر نمی گرفت.
[2] - . یعنی دانشكده نبود. دانشكده آنجایی است كه رشته های معینی تدریس می كنند، مثلا در دانشكده پزشكی فقط علوم پزشكی تدریس می كنند و در دانشكده فنی فقط علوم فنی تدریس می كنند و در دانشكده ادبیات فقط علوم ادبی.
[3] - . این دوره های فقهی كه نوشته شده، مال همان مقطع است.
[4] - . مرحوم ابوی ما نقل می كردند: در قدیم كه این وسایل نقلیه نبود، مالدارها و گوسفنددارهایی كه در پایین
ولایتهای خراسان بودند و چهل پنجاه فرسخ تا مشهد فاصله داشتند، نمی توانستند جنس و كالای اضافی خودشان را به مشهد بیاورند. عده ای در اطراف فریمان بودند كه می رفتند جنسهای این بیچاره ها را كه سواد نداشتند می خریدند و بعد می آوردند و در مشهد می فروختند. ایشان می گفتند: در تربت حیدریه شخصی بود كه یك نوع ترازوهایی درست می كرد و حقه ای در آنها به كار می برد كه فقط این پشم فروشها یاد می گرفتند، به طوری كه این ترازوها مثلا یك خروار پشم را پنجاه من نشان می داد و از این راه چه دزدیهای بزرگی از این بدبختها و بیچاره ها می كردند!