این آیه از جمله آیاتی است كه راجع به اینكه مقصود از آن چیست حدود سی قول گفته شده است؛
ولی در روایات ما این كه مقصود از شاهد و مشهود چیست، بیان شده است
[1]. شخصی می گوید: در
مسجد مدینه
[2]با مردی برخورد كردم و از او پرسیدم كه مقصود از «شاهد» و «مشهود» در قرآن
چیست؟ گفت: مقصود از «شاهد» روز جمعه است و مقصود از «مشهود» روز عرفه است. (گفته اند
این شخص ابن عباس بوده. ) با مرد دیگری برخورد كردم و همین سؤال را پرسیدم، گفت: مقصود
از «شاهد» روز جمعه است و مقصود از «مشهود» روز عید قربان است. بعد می گوید: با جوانی
برخورد كردم كه صورت فوق العاده زیبایی داشت و برای مردم از احادیث پیغمبر می گفت. به او
گفتم: مقصود از «شاهد» و «مشهود» در قرآن چیست؟ گفت: «خود قرآن این مطلب را بیان كرده.
قرآن پیغمبر را «شاهد» خوانده در جایی كه فرموده:
یا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ إِنّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ
نَذِیراً [3]و
[4]. و مقصود از «مشهود» قیامت است. » این شخص می گوید: پرسیدم این جوان كیست؟
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 478
گفتند: حسن بن علیّ بن ابی طالب.
این كه جواب این قَسمها چیست، از قرینه بعد معلوم می شود. قبل از آن، داستان ظالمانه ای
بیان می كند:
قُتِلَ أَصْحابُ اَلْأُخْدُودِ. مرگ بر (هلاك باد) آن صاحبان گودال (خندق) آتشین.
«اُخدود» یعنی گودال خیلی بزرگ، ولی خود قرآن توضیح می دهد كه مقصود، گودالی از آتش
است.
اَلنّارِ ذاتِ اَلْوَقُودِ. آتش متوقِّد و شعله ور و برافروخته.
إِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُودٌ. آنگاه كه اینها در
حالی كه مشرف
[5]بر این آتش بودند، نشسته بودند و از نزدیك تماشا می كردند.
وَ هُمْ عَلی ما
یَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِینَ شُهُودٌ. و كاملا حضور داشتند و معاینه می كردند كه با مؤمنین چه می كنند.
وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلاّ أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللّهِ اَلْعَزِیزِ اَلْحَمِیدِ. `اَلَّذِی لَهُ مُلْكُ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ
وَ اَللّهُ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ شَهِیدٌ.
حال، این مؤمنین چه گناهی مرتكب شده بودند كه از نظر اینها مستحق چنین عذاب و
شكنجه ای بودند؟ قرآن می فرماید: یك گناه، و آن اینكه به اللّهِ عزیزِ حمید كه هم محمود و هم
حامد است
[6]ایمان آورده بودند
[7]. می فرماید: و كراهت نورزیدند از اینها به هیچ موجبی الاّ اینكه
ایمان به اللّهِ عزیزِ حمید داشتند؛ خدایی كه مُلك آسمان و زمین از آنِ اوست و خدا بر همه چیز
شاهد و حاضر و ناظر است.
اینجا قرآن بیش از این توضیح نمی دهد؛ همین قدر اشاره می كند كه در گذشته جریانی بوده
كه مردمی مؤمن را به گناه اینكه ایمان دارند در گودال آتش می ریختند و خود می نشستند و تماشا
می كردند و از این عمل ننگین خود لذت می بردند. بعد قرآن داستان مسلمانهای مكه را ذكر می كند
كه به وضع رقت باری شكنجه می شدند:
إِنَّ اَلَّذِینَ فَتَنُوا اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُؤْمِناتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذابُ
جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ اَلْحَرِیقِ.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 479
[1] - . اینجاست كه وقتی روایتی از معصوم داشته باشیم، قضیه را حل می كند.
[2] - . ظاهرا مسجد مدینه بوده.
[4] - . پیغمبر، شاهد و ناظر اعمال امت است.
[5] - . «عَلَیْها» یعنی مشرف بر آن.
[6] - . محمود است، یعنی باید او را ستایش كرد، و حامد است، یعنی او نیز شاكر و سپاسگزار اعمال بندگان خودش است.
[7] - . نظیر این آیه، آیه ای است در سوره حج، آنجا كه راجع به مؤمنین صدر اسلام می فرماید
: أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اَللّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ. `اَلَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اَللّهُ حج/39 و 40. اولین آیه ای است كه در آن اجازه جهاد به مسلمین داده شده. می فرماید: اجازه داده شد به مردمی كه دیگران به جنگشان آمده اند، كه از خودشان دفاع كنند (به مظلوم اجازه دفاع داده شده) و خدا بر یاری كردن اینها قادر است؛ مسلمانانی كه آنها را به ناحق از شهر و دیارشان اخراج كردند به این گناه كه گفتند پروردگار ما اللّه است و ما غیر از خدا هیچ حقیقتی و هیچ كسی را پرستش نمی كنیم.