كِی خدا انسان را باز می گرداند؟
یَوْمَ تُبْلَی اَلسَّرائِرُ. روزی كه با امروز یك تفاوت اساسی دارد،
روزی كه در آن اختبار و آزمایش می شود (و یا آشكار می شود
[1]سریره ها؛ یعنی روزی كه در
آن، چیز پنهانی وجود ندارد و همه چیز آشكار است. در دنیا امور كمی آشكار است. هر كدام از ما
چقدر از وجود و شخصیت و كارها و نیتها و ملكات اخلاقی و خوبیها و بدیهایمان بر دیگری
آشكار است؟ خیلی خیلی كم و واقعا هیچ كس دیگری را نمی شناسد. انسان چهل پنجاه سال شب
و روز با یك نفر زندگی می كند و بعد از این مدت چیزی در او می بیند كه می گوید: من این آدم را
نمی شناختم؛ این برای این است كه ما ظاهر یكدیگر را می بینیم. ولی در قیامت همه چیز آشكار
است و نهانی وجود ندارد؛ نیتها و عقاید در آنجا آشكار است، خویها و ملكات اخلاقی آشكار
است، اعمال و هدفها آشكار است. در اینجا غیر از خدا چه كسی می داند كه فلان انسان در خفا
عملش چیست، آیا گناه می كند یا نه، واجبات الهی را انجام می دهد یا نه، با چه قصد و نیتی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 488
اعمالش را انجام می دهد؛ همه از یكدیگر پوشیده هستیم و حكم به ظاهر می كنیم. ولی در آن روز
شما من را با هرچه در درون و باطن دارم می بینید و وقتی كه دیدید آنچه از من آشكار شده با
آنچه در دنیا درباره من می پنداشتید متفاوت است، این چقدر برای من موجب سرافكندگی و
خجالت است! در آنجا هر كسی در مقابل دیگری همین گونه است. خلاصه این پرده هایی كه
امروز افتاده است، در آن روز همه برداشته می شوند و همه باطنها را می بینند.
فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ. در آن روز انسان نه خودش نیرویی دارد كه بخواهد خودش را از
این وضع نجات دهد و نه دیگری می تواند به كمك او بیاید؛ خودش هست و واقعیت خودش و
عمل خودش و چاره ای هم ندارد.
وَ اَلسَّماءِ ذاتِ اَلرَّجْعِ. سوگند به آسمانِ صاحب برگرداندن. مفسرین در مورد این آیه
احتمالاتی داده اند. به نظر من با توجه به تفسیری كه در مورد آیات ابتدایی سوره كردیم معنی این
آیه خیلی واضح و روشن است. «رَجْع» در اینجا اشاره است به همان «طارق» و «نجم ثاقب» . از
آن جهت كه فرمود: خداوند بر رجع و برگرداندن انسان قادر است، در اینجا كه دوباره قسم
می خورد، همان
وَ اَلسَّماءِ وَ اَلطّارِقِ را به صورتِ
وَ اَلسَّماءِ ذاتِ اَلرَّجْعِ ذكر می كند. یعنی سوگند به
آسمانِ صاحب برگرداندن، سوگند به این نظام آسمانی كه ستاره هایی كه غروب می كنند دوباره
طلوع و طروق می كنند. پس در واقع این قَسم همان قَسم است با تعبیر دیگری كه با مُقْسَمٌ علیه
یعنی موضوع محشور شدن مردم در معاد، خوب تناسب پیدا می كند.
وَ اَلْأَرْضِ ذاتِ اَلصَّدْعِ . و سوگند به زمینِ صاحب شكاف. اگر آیه قبل را به همان گونه كه
گفتم معنی كنیم، معنی این آیه خیلی روشن است. كار زمین این است كه شكافته می شود و دانه
گیاهی از آن بیرون می آید و اصلا روییدن به معنی شكافتن زمین است. اینكه قسم می خورد به
زمینی كه چنین خاصیتی دارد، می خواهد بفرماید یك روزی زمین شكافته می شود و شما هم مثل
گیاهی كه از زمین بیرون می آید، از زمین بیرون می آیید.
بعضی گفته اند «رجع» در اینجا به معنی باران است
[2]و معنی آیه این است: سوگند به آسمانِ
بارنده و زمینِ صاحب شكافتن. در این صورت باز مقصود همان است كه گفتیم، منتها به تعبیر
دیگری. یعنی این كه می فرماید: سوگند به باران كه از بالا می آید و زمین را می شكافد (كه همین،
منشأ روییدن دانه هایی است كه در زمین است) باز اشاره است به این كه قیامت هم چنین چیزی
است. ولی آن معنی كه اول عرض كردم، بهتر است.
إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ . این سخنی است فصل، یعنی فاصل و قاطع و بدون شك و تردید و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 489
تخلف ناپذیر كه توجیه و تأویل در آن راه ندارد.
وَ ما هُوَ بِالْهَزْلِ . هزل و شوخی نیست، جدّ و
حقیقت است و تخلف ناپذیر، یعنی محال است كه محقق نشود.
إِنَّهُمْ یَكِیدُونَ كَیْداً. `وَ أَكِیدُ كَیْداً. `فَمَهِّلِ اَلْكافِرِینَ أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً.
این آیات اشاره است به وضع كفار و مخالفین و منافقین. می فرماید: اینها مكر می كنند مكر
كردنی؛ یعنی برای مبارزه با تو و قرآنِ تو و برای خاموش كردن نور خدا، چه مكرها و نیرنگها و
حقّه هایی به كار می برند! (اشاره است به نیرنگهایی كه اینها زدند از قبیل تطمیع و تهدید و توسل به
عواطف امثال ابوطالب و تصمیم به كشتن پیغمبر و سخت گیریها و محصور كردن در شِعب ابی طالب
و تعذیب اصحاب پیغمبر. )
[1] - . هر دو معنا در اینجا یك نتیجه می دهد.
[2] - . چون عرب به باران می گوید رجع.