بعد تعبیری دارد كه
إِلاّ ما شاءَ اَللّهُ مگر مشیت الهی اقتضا كند. این تعبیر «
إِلاّ ما شاءَ اَللّهُ » در قرآن را
كه نظیرش در جای دیگر آمده است، در ابتدا دو جور می شود توجیه كرد كه یكی از آندو صحیح
است دیگری صحیح نیست. یكی اینكه در آینده مواردی خواهد آمد كه ما خودمان می خواهیم تو
فراموش بكنی. ولی مسلّم مقصود این نیست. مقصود چیز دیگر است و آن این است كه در مواردی
كه خدای [متعال وعده ای كرده است وعده او تخلف ناپذیر است ولی چنین نیست كه از مشیت و
اراده او خارج باشد.
[1]] این یك نكته خیلی بزرگی در آیات قرآن است كه اگر خدای متعال
وعده ای كرد، شكی نیست كه
وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اَللّهِ قِیلاً [2]،
وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اَللّهِ [3]هیچ كس از
خداوند وفاكننده تر به عهد خودش نیست، یعنی وعده الهی از ناحیه خداوند هرگز تخلف نمی پذیرد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 507
ولی یك مسئله دیگر هست و آن این است كه آیا اگر خدای متعال وعده چیزی را داد، دیگر این از
قدرت و مشیت او خارج است؟ نظیر سخنی كه از دهان یك انسان بیرون می آید كه تا انسان
نگفته، اختیار آن سخن به دست اوست، همین قدر كه سخن از دهان انسان بیرون آمد دیگر اختیار
از دست او خارج است. در كلمات امیرالمؤمنین هست كه تا حرف نزده ای سخن در اختیار توست،
همین قدر كه گفتی، دیگر تو در اختیار سخن هستی؛ یعنی وقتی كه سخن گفته و شنیده شد آنوقت
تو هستی كه دیگر باید به لوازم آن سخن [ملتزم باشی ] و آثار آن سخن دامن گیر تو می شود و بسا
هست كه برای تو یك عواقبی ایجاد كند كه تو هرگز نمی خواهی.
چون بر خداوند هیچ عامل حاكمی وجود ندارد، مثلا در مورد اهل بهشت می فرماید:
خالِدِینَ
فِیها*اینها جاوید در بهشت هستند، بعد می فرماید:
إِلاّ ما شاءَ رَبُّكَ [4]مگر این كه پروردگارت
بخواهد؛ یعنی جلوی مشیت الهی را كسی نگرفته. البته خدا كه می گوید اینها جاویدند، جاوید
هستند ولی فرضا خدا بخواهد جاوید نباشند جاوید نیستند. پس این نه معنایش این است كه بعضی
جاویدند بعضی جاوید نیستند، همچنین نه معنایش این است كه مردم جاویدند ولی عجالتا معلوم
نیست، شاید هم یك وقتی این جور نباشد؛ بلكه حتما مردم جاویدند ولی این جاوید بودن و
جاوید ماندن به معنی این نیست كه خدا چه بخواهد و چه نخواهد جاویدند. چون خدا خواسته و
می خواهد جاوید باشند جاویدند؛ باز همیشه جاوید بودن اینها در اختیار و مشیت خداوند است.
[اینجا هم می خواهد بفرماید] ما خواسته ایم كه تو فراموش نكنی ولی اگر بخواهیم فراموش
هم بكنی مشیت با ماست، مشیت ما سر جای خودش محفوظ است.
[1] - . [حدود بیست ثانیه مطلب ضبط نشده است. ]